There is no doubt that the procedure for determining the time and place of birth established by the Law on Amendments to the Law on Non-Contentious Procedure, constitutes great progress towards solving the problem of legally invisible persons in Serbia. In addition to its positive impact on birth registration in registry books, the envisaged non-contentious procedure very often allows individuals access to citizenship. However, only those individuals who possess evidence of their origin and proof of citizenship of their parents are able to benefit from these amendments. The procedure for determining the time and place of birth has left persons who cannot prove these facts in an uncertain situation and at a high risk of statelessness.

The situation described above clearly illustrates the position of Praxis’ client, Zoja. Zoja is a 34-year-old Roma woman originally from Kosovo. Before the adoption of the new law, which provides for a non-contentious court procedure of determining the time and place of birth, her birth could not be entered in registry books through an administrative procedure because Zoja did not have the personal documents of her parents.

According to Zoja, sometime in 1996 she left Kosovo and moved to Serbia, where she entered into a common-law marriage and later gave birth to nine children. After leaving Kosovo, she lost almost all contact with her parents. After 1999, her parents and siblings went to Bosnia and Herzegovina, and then to Canada. Except for their names, Zoja has no information about her parents, which makes it impossible to find records of their identity documents.

As a legally invisible person, Zoja did not have a health card. Wanting to secure a safe delivery for her children, Zoja used someone else’s health card each time she gave birth. Unfortunately, this meant that her children were registered as the children of the women whose health cards she had borrowed. Resolving this situation involves lengthy, exhausting and uncertain court procedures for determining motherhood.

Thanks to the non-contentious procedure, Zoja is allowed in these circumstances to be registered in birth registry books and to finally obtain a birth certificate, but the issue of her citizenship remains unresolved. Because she is unable to provide proof of her parents’ citizenship, Zoja cannot acquire citizenship on the basis of her origin and birth in the Republic of Serbia since she is required to establish that one or both of her parents were Serbian nationals at the time of her birth.

Zoja’s last option for exercising the right to citizenship is naturalisation. According to Serbian legislation, the requirement for acquiring citizenship in this way is that the person concerned was born in the territory of Serbia and that he or she had two years of uninterrupted residence in Serbia before applying for naturalisation. Zoja has been residing in Serbia de facto since the time of her birth, but she cannot obtain a certificate of residence because she could not register her residence in Serbia due to the lack of documents. She would have to prove her residence in Serbia for at least two years by indirect evidence such as witness statements, the fact she gave birth to her children in Serbia and so on. If we take into account that the authority responsible for citizenship has significant discretion in decision-making, it is clear that Zoja's chances of becoming a citizen are very small. Moreover, naturalisation procedures last several months or even several years and require the payment of a fee that Zoja, without documents and thus without the possibility of obtaining an income, cannot afford.

Being stateless, Zoja does not enjoy even the minimum protection of fundamental rights in the country where she lives. If we start with the understanding that citizenship includes entitlement to rights, then it is quite logical that Zoja is confused about which rights she can exercise in her present situation. Without citizenship, Zoja cannot obtain an identity card, a document that is required in Serbia for exercising almost every socio-economic right. Her financial situation, living without any income, cannot be improved without external financial support. However, until she obtains an ID card, which she can only get if she solves the issue of citizenship, Zoja and her children cannot be included in the welfare and health care system.

Zoja’s case proves once again the need to streamline and simplify the procedure for birth registration. Her case clearly illustrates the scope of the problem caused by the multigenerational lack of documentation. Additionally, this case demonstrates the inadequacy of efficient prevention of statelessness among children and the violation of the child’s right to acquire a nationality. Efficient protection would involve a simple procedure of registration of children at birth, regardless of whether the parents have identity documents. In this case, it would mean that today Zoja's children are Serbian citizens and have access to all rights. However, because this is not the case, Zoja will have to prove that she is the mother of her children and then undergo the procedure of acquiring citizenship for them and for herself.

Uz pomoć Praxisa, državljanin Bosne i Hercegovine izbegao je neopravdano plaćanje dvostruko većeg iznosa propisanog za taksu za sticanje državljanstva Republike Srbije.

Naime, Policijskoj upravi Kraljevo obratio se državljanin Bosne i Hercegovine, u vezi sa podnošenjem zahteva za prijem u državljanstvo Republike Srbije. Tom prilikom, zaposleni u Policijskoj upravi su ga obavestili da treba da plati taksu u iznosu od 17.380,00 dinara, što je dvostruko veći iznos od predviđene. Praxis je odmah reagovao, ukazujući Policijskoj upravi Kraljevo da taksa za rešenje o sticanju državljanstva Republike Srbije po međunarodnim ugorovima iznosi  8.840,00 dinara, čime je izbegnuto plaćanje dvostruko većeg iznosa takse.

Praxis je, uz podršku 35 OCD-a i dve mreže koje okupljaju 167 OCD-a, uputio zahtev nadležnim institucijama za hitnu obustavu iseljenja interno raselejnih lica iz nepriznatog kolektivnog centra “Pionirski grad” tokom zimskog perioda, kao i za pronalaženje trajnog i održivog rešenja za izbegla i interno raseljena lica, kojima preti beskućništvo. 

Praxis napominje da se trenutno sprovode iseljenja IRL i izbeglica iz nepriznatog KC „Pionirski grad“, koja će biti aktuelna i tokom zimskog perioda. U narednom periodu se očekuje da 63 lica budu iseljenja, što je u suprotnosti sa međunarodnim standardima, na čije poštovanje se Srbija obavezala. Iseljavaju se deca, samohrani roditelji, stariji, nezaposleni, socijalno ugroženi, osobe sa invaliditetom i lošeg zdravstvenog stanja.

Nažalost, vlasti su pokazale potpuno odsustvo razumevanja i volje da spreče beskućništvo, koje je za neke od njih jedino izvesno, smatrajući da su iseljenja sada neizbežna i da će biti prilika za konačno rešavanje stambenog pitanja u budućnosti. Jedina podrška došla je iz Kancelarije za ljudska i manjinska prava i nezavisnih institucija, odnosno Zaštitnika građana i Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Tako nas je Kancelarija za ljudska i manjinska prava dopisom obavestila da je ukazala nadležnim institucijama na potrebu da se u svim slučajevima kada se vrši iseljavanje, pa i u ovom, neophodno obezbediti alternativni smeštaj i omogućiti učešće tih lica u programima nadležnih državnih organa kojima se obezbeđuje uživanje prava na stanovanje i životni standard.

U narednom periodu, Praxis će nastaviti da pruža besplatnu pravnu pomoć interno raseljenim licima u postupcima iseljenja i pratiće sprovođenje iseljenja.  

Praxis je, uz podršku 35 OCD-a i dve mreže koje okupljaju 167 OCD-a, uputio zahtev nadležnim institucijama za hitnu obustavu iseljenja interno raselejnih lica iz nepriznatog kolektivnog centra “Pionirski grad” tokom zimskog perioda, kao i za pronalaženje trajnog i održivog rešenja za izbegla i interno raseljena lica, kojima preti beskućništvo. 

Praxis napominje da se trenutno sprovode iseljenja IRL i izbeglica iz nepriznatog KC „Pionirski grad“, koja će biti aktuelna i tokom zimskog perioda. U narednom periodu se očekuje da 63 lica budu iseljenja, što je u suprotnosti sa međunarodnim standardima, na čije poštovanje se Srbija obavezala. Iseljavaju se deca, samohrani roditelji, stariji, nezaposleni, socijalno ugroženi, osobe sa invaliditetom i lošeg zdravstvenog stanja.

Nažalost, vlasti su pokazale potpuno odsustvo razumevanja i volje da spreče beskućništvo, koje je za neke od njih jedino izvesno, smatrajući da su iseljenja sada neizbežna i da će biti prilika za konačno rešavanje stambenog pitanja u budućnosti. Jedina podrška došla je iz Kancelarije za ljudska i manjinska prava i nezavisnih institucija, odnosno Zaštitnika građana i Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Tako nas je Kancelarija za ljudska i manjinska prava dopisom obavestila da je ukazala nadležnim institucijama na potrebu da se u svim slučajevima kada se vrši iseljavanje, pa i u ovom, neophodno obezbediti alternativni smeštaj i omogućiti učešće tih lica u programima nadležnih državnih organa kojima se obezbeđuje uživanje prava na stanovanje i životni standard.

U narednom periodu, Praxis će nastaviti da pruža besplatnu pravnu pomoć interno raseljenim licima u postupcima iseljenja i pratiće sprovođenje iseljenja.  

Krajem oktobra 2014. godine, građani/ke naselja Čukarička padina organizovali su protest protiv stanovnika/ca obližnjeg neformalnog naselja „Čukarička šuma“, jer ih „svakodnevno ugrožava kancerogeni dim, koji potiče od paljenja sekundarnih sirovina u tom naselju“. U ovom neformalnom naselju, u improvizovanim stambenim objektima bez ikakve infrastrukture, žive Romi i Romkinje, uglavnom interno raseljena lica sa Kosova. Ovo je bio jedan u nizu protesta diskriminatorne prirode koji vode širenju netrpeljivosti i mržnje, i ugrožavaju bezbednosti romskog stanovništva.

Tim povodom, Praxis je, uz podršku SKRUG-a i Mreže organizacija za decu Srbije - MODS, uputio molbu Komesarijatu za izbeglice i migracije da  preduzme aktivnosti u okviru svoje nadležnosti i da u saradnji sa relevantnim institucijama, osigura rešavanje stambenog pitanja stanovnika neformalnog naselja “Čukarička šuma”, a da kao najurgentnije obezbedi da im se uputi pomoć u vidu dodele drva za ogrev.

U vezi sa molbom da se pruži pomoć u vidu dodele drva za ogrev, Komesarijat je naveo da je javni poziv za dodelu sredstava za nabavku bio objavljen na sajtu Gradske opštine Čukarica i oglasnim tablama opštine i mesnih zajednica, ali da se niko od stanovnika naselja nije prijavio za pomoć. Jasno je da stanovnici nisu bili upoznati sa oglasom, te da iz tog razloga nisu aplicirali za pomoć. U vezi sa pronalaženjem trajnog i održivog rešenja za pitanje stanovanja, Komesarijat nas je obavestio da je inicirao sastanak nadležnih službi opštine Čukarica i Grada Beograda. Na tom sastanku je dogovoreno da Grad Beograd donese plan zatvaranja neformalnih centara na teritoriji Grada i u skladu s tim „preduzme odgovarajuće aktivnosti“.

Ostaje otvoreno pitanje kada će nadležni organi preduzeti konkretne mere i aktivnosti. 

Za više informacija, videti saopštenje: Molba za urgentno pružanje pomoći stanovnicima neformalnog naselja „Čukarička šuma“

Dana 3. novembra 2014. godine, Praxis i Stalna konferencija romskih udruženja građana (SKRUG) podneli su inicijativu za ocenu ustavnosti i zakonitosti Uredbe o merama socijalne uključenosti korisnika novčane socijalne pomoći, koju je Vlada Republike Srbije donela 15. oktobra 2014. godine.

Novčana socijalna pomoć je namenjena osobama koje nemaju dovoljno sredstava za život i predstavlja osnovni vid novčane pomoći socijalno ugroženim licima. Pravo na socijalnu zaštitu, a time i pravo na novčanu socijalnu pomoć kao jedan od vidova socijalne zaštite, jedno je od prava zajemčenih Ustavom, pa tako može biti ograničeno zakonom, i to samo ako ograničenje dopušta Ustav. Međutim, Uredbom je ovo pravo ograničeno podzakonskim aktom u svrhe koje Ustav ne dopušta, odnosno оstvаrivаnjе prаvа nа nоvčаnu sоciјаlnu pоmоć se uslоvlјаvа nа nаčin kојi је u suprоtnоsti sа relevantnim ustаvnim i zаkоnskim nаčеlimа. Obaveze koje su predviđene pojedinim članovima Uredbe (vоlоntirаnjе, društvеnо kоristаn rаd, učеšćе u јаvnim rаdоvimа i sl.) definisane su u Zakonu o socijalnoj zaštiti kao prаvа kоrisnikа nоvčаnе sоciјаlnе pоmоći. Uredbom su ta prava pretočena u obaveze kоrisnika nоvčаnе sоciјаlnе pоmоći, kоје аkо kоrisnik nе izvršаvа, gubi Ustаvоm gаrаntоvаnо prаvо nа sоciјаlnu zаštitu, odnosno novčanu socijalnu pomoć.

Prоpisivаnjеm mоgućnоsti umаnjеnjа ili čаk prеstаnkа prаvа nа nоvčаnu sоciјаlnu pоmоć, u zаvisnоsti оd učеšćа u pоmеnutim аktivnоstimа, zapravo se nе uvаžаvа lјudskо dоstојаnstvо kоrisnikа nоvčаnе sоciјаlnе pоmоći i timе је Uredba u suprоtnоsti sa Ustavom i Zаkоnom о sоciјаlnој zаštiti.

Za više informacija, videti saopštenje: Praxis i SKRUG zahtevaju od Ustavnog suda da utvrdi nesaglasnost Uredbe sa Ustavom i Zakonom o socijalnoj zaštiti

Usled nepropisivanja dužnosti filijala RFZO-a da prilikom prijavljivanja na osiguranje po službenoj dužnosti vrše odjavu sa prethodnog osiguranja, ponekad dolazi do apsurdnih situacija.

Vanbračni partneri S. K. i R. A. i njihovo petoro maloletne dece doselilo se u Kraljevo krajem 2014. godine. Za svo petoro dece izvršena je prijava prebivališta na adresi u Kraljevu. Na osnovu potvrda o prijavi prebivališta, filijala RFZO-a u Kraljevu izvršila je prijavu na osiguranje i izdala zdravstvene knjižice za četvoro dece koja u Srbji nikada ranije nisu imala zdravstvene knjižice, ali ne i za peto dete Z. A. Kako je Z. A. 2003. godine prijavljena na osiguranja preko filijale RFZO-a u Paraćinu, potrebno je najpre izvršiti odjavu. Međutim, filijale RFZO-a ne praktikuju da zahteve za odjavu sa prethodnog osiguranja šalju po službenoj dužnosti, već insistiraju da osiguranik lično podnese pismeni zahtev, što u slučaju neukih stranaka dodatno komplikuje čitav postupak. 

Ovakvo postupanje dovodi to toga da lica koja se presele i prijave na novoj adresi budu ograničena u korišćenju prava na zdravstveno osiguranje. Budući da su sve filijale RFZO-a u Srbiji umrežene i da imaju uvid u podatke o svim osiguranicima preko JMBG-a, ovakvo postupanje je krajnje nelogično, a posebno kada se uzme u obzir činjenica da policijske uprave prilikom prijave novog prebivališta same odjavljaju prebivalište sa prethodne adrese.

Usled nepropisivanja dužnosti filijala RFZO-a da prilikom prijavljivanja na osiguranje po službenoj dužnosti vrše odjavu sa prethodnog osiguranja, ponekad dolazi do apsurdnih situacija.

Vanbračni partneri S. K. i R. A. i njihovo petoro maloletne dece doselilo se u Kraljevo krajem 2014. godine. Za svo petoro dece izvršena je prijava prebivališta na adresi u Kraljevu. Na osnovu potvrda o prijavi prebivališta, filijala RFZO-a u Kraljevu izvršila je prijavu na osiguranje i izdala zdravstvene knjižice za četvoro dece koja u Srbji nikada ranije nisu imala zdravstvene knjižice, ali ne i za peto dete Z. A. Kako je Z. A. 2003. godine prijavljena na osiguranja preko filijale RFZO-a u Paraćinu, potrebno je najpre izvršiti odjavu. Međutim, filijale RFZO-a ne praktikuju da zahteve za odjavu sa prethodnog osiguranja šalju po službenoj dužnosti, već insistiraju da osiguranik lično podnese pismeni zahtev, što u slučaju neukih stranaka dodatno komplikuje čitav postupak. 

Ovakvo postupanje dovodi to toga da lica koja se presele i prijave na novoj adresi budu ograničena u korišćenju prava na zdravstveno osiguranje. Budući da su sve filijale RFZO-a u Srbiji umrežene i da imaju uvid u podatke o svim osiguranicima preko JMBG-a, ovakvo postupanje je krajnje nelogično, a posebno kada se uzme u obzir činjenica da policijske uprave prilikom prijave novog prebivališta same odjavljaju prebivalište sa prethodne adrese.

U nameri da doprinese efikasnijoj realizaciji principa rodne ravnopravnosti, Praxis je dostavio svoje komentare na Model zakona o rodnoj ravnopravnosti.

Naime, Savet za rodnu ravnopravnost Zaštitnika građana je izradio Model zakona o rodnoj ravnopravnosti koji je predstavljen 10. decembra 2014. godine u Skupštini Republike Srbije. Tim povodom Zaštitnik građana uputio je poziv svim zainteresovanim stranama da dostave komentare na predstavljeni tekst Modela zakona o rodnoj ravnoravnosti do 15.02.2015. godine.

Praxis je uputio više sugestija. Tačnije, Praxis smatra da je pojam posredne diskriminacije neophodno uskladiti sa pravnim tekovinama Evropske unije u oblasti antidisrkiminacije. Takođe je neophodno sankcionisati obavezu političkih stranaka, sindikata i strukovnih udruženja da svake četiri godine usvajaju plan delovanja sa posebnim merama za podsticanje i unapređenje ravnopravne zastupljenosti muškaraca i žena u svojim organima. Posebnim merama potrebno je intervenisati u oblasti stručnog usavršavanja i obuka u sitaucijama kada je struktura zaposlenih po polu na nivou poslodavca nepovoljna kako bi se omogućila ravnomerna zastupljenost manje zastupljenog pola u organima upravljanja i odlučivanja, obzirom da su stručno usavršavanje i obuka važan faktor napredovanja.

Za više informacija, videti saopštenje: Komentari Praxisa na Model zakona o rodnoj ravnopravnosti

U nameri da doprinese efikasnijoj realizaciji principa rodne ravnopravnosti, Praxis je dostavio svoje komentare na Model zakona o rodnoj ravnopravnosti.

Naime, Savet za rodnu ravnopravnost Zaštitnika građana je izradio Model zakona o rodnoj ravnopravnosti koji je predstavljen 10. decembra 2014. godine u Skupštini Republike Srbije. Prva novina koju donosi Model zakona o rodnoj ravnopravnosti jeste promena samog naziva, važeći Zakon u ovoj oblasti nosi naziv Zakon o ravnopravnosti polova („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 104/2009). Materija Modela zakona o rodnoj ravnopravnosti podeljena je u jedanaest poglavlja. U strukturalnom smislu novinu predstavljaju poglavlja Politika jednakih mogućnosti i posebne mere, Zaštita od rodno zasnovanog nasilja i Institucije koje deluju u oblasti rodne ravnopravnosti. U okviru poglavlja Politika jednakih mogućnosti i posebne mere akcenat je stavljen definisanje posebnih mera kao instrumenta politike jednakih mogućnosti. Ustanovljena je obaveza organa javne vlasti da svake četiri godine donose plan delovanja za unapređivanje rodne ravnopravnosti. Ova obaveza bi predstavljala novinu u pozitivnopravnom zakonskom okviru, obzirom da je Zakonom o ravnopravnosti polova obaveza izrade ovih planova ustanovljena na godišnjem nivou za poslodavce koji zapošljavaju više od 50 zaposlenih na neodređeno vreme. Modelom zakona predlaže se i normiranje obaveze organa javne vlasti i poslodavaca u kojima je zaposleno više od 20 lica da u svoje opšte pravne akte unesu odredbe o rodnoj ravnopravnosti. Poglavljem naslova Zaštita od rodno zasnovanog nasilja definišu se obaveze organa javne vlasti u pogledu obezbeđivanja opštih (pravno i psihološko savetovalište, urgentnu i kontinuiranu finansijsku pomoć, stanovanje, obrazovanje, obuku i pomoć prilikom zapošljavanja) i specijalizovanih (SOS telfoni, sigurne kuće i prihvatilišta, specijalizovana besplatna pravna pomoć) usluga podrške žrtvama rodno zasnovanog nasilja. Obaveze organa javnih vlasti definisane ovim poglavljem u saglasnosti su sa obavezama koje je Republika Srbija preuzela ratifikacijom Konvencije Saveta Evrope o sprečavanju i prevenciji nasilja nad ženama i nasilja u porodici. Značajne novine uvedene su i u oblastima zapošljavanja, socijalne i zdravstvene zaštite definisanjem sadržaja evidencije o polnoj strukturi zaposlenih, posebne odredbe o vrednovanju kućnog rada kao osnova ostvarivanja prava na zdravstveno osiguranje, mogućnosti prekida rada ukoliko poslodavac po pisanoj obavesti o uznemiravanju ili seksualnom uznemiravanju blagovremeno ne preuzme efikasne mere zaštite. Definisano je i deset grupa stanovništva izloženih povećanom riziku od oboljevanja (žene u vezi sa planiranjem porodice, lica koja boluju od HIV infekcije ili drugih zaraznih bolesti, materijalno neobezbeđena lica, korisnici stalnih novčanih pomoći, nezaposlena lica, lica romske nacionalnosti, žrtve nasilja, žrtve trgovine ljudima, lica kojima se obezbeđuju ciljani preventivni pregledi i samohrani roditelji). U oblasti sudske zaštite rok za odgovor za žalbu je redefinisan, pa tako Model zakona predviđa rok od 15 dana. Kaznena politika za nepoštovanje obaveza ustanovljenih Modelom zakona pooštrena je.

Praxis je uputio više sugestija. Tačnije, Praxis smatra da je pojam posredne diskriminacije neophodno uskladiti sa pravnim tekovinama Evropske unije u oblasti antidiskriminacije. Neophodno je sankcionisati obavezu političkih stranaka, sindikata i strukovnih udruženja da svake četiri godine usvajaju plan delovanja sa posebnim merama za podsticanje i unapređenje ravnopravne zastupljenosti muškaraca i žena u svojim organima. Posebnim merama potrebno je intervenisati u oblasti stručnog usavršavanja i obuka u sitaucijama kada je struktura zaposlenih po polu na nivou poslodavca nepovoljna kako bi se omogućila ravnomerna zastupljenost manje zastupljenog pola u organima upravljanja i odlučivanja, obzirom da su stručno usavršavanje i obuka važan faktor napredovanja. Iako je predstavljenim Modelom zakona, organima javne vlasti i poslodavcima ustanovljena obaveza da usvajaju i primenjuju posebne mere za sprečavanje i otklanjanje diskriminacije zasnovane na polu, rodu i rodnom identitetu, rodni identitet kao osnov diskriminacije izostavljen je iz niza odredaba kojima se omogućava uživanje prava garantovanih zakonom bez obzira na pol, rod, bračni, porodični status, trudnoću, materinstvo, roditeljstvo i seksualnu orijentaciju.

Pogledajte Prvu radnu verziju modela zakona o rodnoj ravnopravnosti