Zakon o prebivalištu i boravištu građana, usvojen novembra 2011. godine, najavljivan je kao otvaranje puta ka rešavanju problema prijavljivanja prebivališta/boravišta lica koja nemaju zakonski osnov stanovanja u Republici Srbiji (pravo svojine na stanu, ugovor o zakupu stana ili drugi pravni osnov). Zakonom je predviđena mogućnost prijave prebivališta na adresi ustanove u kojoj je lice trajno smešteno ili centra za socijalni rad na čijem području se nalazi, uz najavu da će sam postupak, uslovi i način njegovog sprovođenja, biti regulisani naknadno podzakonskim aktima.

Nakon stupanja na snagu Pravilnika o obrascu prijave prebivališta na adresi ustanove odnosno centra za socijalni rad početkom decembra 2012. godine, Ministarstvo rada, zapošljavanja i socijalne politike RS tek 25.12.2012. godine izdalo je Uputstvo za postupanje prilikom prijave prebivališta na adresi centra za socijalni rad (CSR). Akt ministarstva sadrži smernice za koordinaciju aktivnosti nadležnih organa u postupku o kome je reč, ali se kao sporno javilo pitanje tumačenja odredbe uputstva koja predviđa uslove za upis prebivališta na adresi CSR-a. Naime, pored dokaza o identitetu lica po čijem zahtevu za prijavu prebivališta na adresi CSR-a se postupa, sporna odredba zahteva prilaganje „dokaza nadležnog organa unutrašnjih poslova da se prijava prebivališta ne može izvršiti u skladu sa članom 11 stavom 2 tačkom 1, 2 i 3 Zakona o prebivalištu i boravištu građana“ (po osnovu prava svojine na stanu, ugovora o zakupu stana ili drugog pravnog osnova).

Nejasno je da li će radi ispunjenja uslova, u smislu navedene odredbe uputstva, biti neophodno da zainteresovano lice pred nadležnim organom MUP-a pokrene upravni postupak (za prijavu prebivališta), a odbijajuće rešenje da bude tretirano kao dokaz u smislu uputstva, ili će nadležne službe Ministrastva unutrašnjih poslova izdavati posebne potvrde/uverenja o tome da neko lice nema prijavljeno prebivalište. Posebno negativan aspekt iznetog pristupa problemu ogleda se u odugovlačenju postupka upisa na adresi CSR-a. Od podnošenja zahteva do dobijanja rešenja kojim se dokazuje nemogućnost upisa prebivališta može proteći i nekoliko meseci, ne računajući vremenski period potreban za nastupanje pravnosnažnosti, što nikako ne ide u prilog težnjama da se na što efikasniji način rešavaju problemi nedostatka prijave prebivališta, sa svim pratećim posledicama u vidu nemogućnosti pristupa drugim pravima.

Dana 23. januara 2013. godine, Praxis se sastao sa predstavnicima Centra za socijalni rad u Bujanovcu, kojom prilikom su se razmatrale mogućnosti pojednostavljenja i što efikasnijeg sprovođenja započetih postupaka prijavljivanja prebivališta na adresi tog centra.  U nedoumici povodom tumačenja sporne odredbe uputstva ministarstva, Praxis se obratio Policijskoj stanici u Bujanovcu, koja je zauzela stanovište da predviđeni dokaz znači pravnosnažno rešenje kojim se zahtev za utvrđivanje prebivališta odbija. Isti stav zastupa i Uprava za upravne poslove MUP-a RS, o čemu je Praxis obavešten putem telefonskog razgovora.

Sprovođenje upravnog postupka pred nadležnim organom MUP-a za dobijanje pravnosnažnog rešenja o odbijanju zahteva za prijavu prebivališta, a koje bi poslužilo kao dokaz u smislu uputstva, zahteva dodatni protek vremena. Iskustvo dosadašnje prakse ukazuje na činjenicu da istovrsni upravni postupci traju najčešće oko tri meseca (ne računajući vremenski period potreban za nastupanje pravnosnažnosti), mada u praksi ima i postupaka koji traju duže od dve godine. Jasno je da će postupanje na predviđeni način dovesti do odugovlačenja postupaka u neprihvatljivoj meri. Takva situacija nikako ne ide u prilog težnjama da se na što efikasniji način pristupi rešavanju problema lica bez prijavljenog prebivališta.

Sprovođenje značajnijeg broja postupaka prijave prebivallišta na adresi ustanove, odnosno CSR, preduslov je za vrednovanje efekata predmetne regulative, ali na nedostatke usvojenih akata potrebno je ukazati na početku njihove primene. Što hitnije otklanjanje nedoumica i nejasnoća je svakako neophodno. Pored toga, među osnovne ciljeve svih odgovornih organa, treba uvrstiti pojednostavljenje administrativnih procedura i preduzimanje koraka da se iste učine što efikasnijim, posebno iz razloga što problem nemogućnosti prijave prebivališta pogađa mahom najugroženije kategorije stanovništva.

Praxis i Međunarodna organizacija za migracije su uspostavili saradnju u okviru projekta „Inicijativa održivog upravljanja otpadom radi zdravijeg sutra” (SWIFT). Projekat je finansiran od strane Švedske agencije za međunarodni razvoj i saradnju (SIDA) i Evropske unije, a zajedno ga sprovode Međunarodna organizacija za migracije, Kancelarija Ujedinjenih nacija za projektne usluge i Svetska zdravstvena organizacija. Glavni cilj SWIFT projekta je da se uspostavi sistem formalne reciklaže koji obezbeđuje legitimno zapošljavanje za neformalne skupljače otpada i obezbeđuje osnovu za poboljšanje pristupa zdravstvu, obrazovanju i socijalnim uslugama.

U okviru saradnje, Praxis će organizovati i održati 10 radionica na kojima će stanovnicima neformalnih naselja govoriti o važnosti posedovanja ličnih dokumenata, mehanizmima zaštite od diskriminacije i pristupu pravima na zapošljavanje, zdravstvenu zaštitu, socijalnu pomoć i obrazovanje. Pored toga, pravnici Praxisa će pružati besplatnu pravnu pomoć u vezi sa pribavljanjem ličnih dokumenata i ostvarivanjem gorenavedenih prava.

Saradnja će trajati u periodu od 03. decembra 2012. godine do 31. decembra 2013. godine.

ENS PRESS RELEASE
When the European Network on Statelessness (ENS) was formally launched in June 2012, an open invitation was extended to all individuals and organisations working on statelessness in Europe to join the Network as associate members. In just a few short months, dozens of applications were submitted and approved, demonstrating the real interest among those working on the issue to find one another in order to exchange information, ideas and experiences. To jump-start this process of capacity building through the sharing of expertise, ENS decided that its first major regional activity should be a seminar comprising both training elements and sessions geared towards the joint mapping of and planning for statelessness in Europe.

The ENS kick-off seminar was held from 19 to 21 November 2012 in Budapest, Hungary. It was made possible by the generous support of the Global Learning Centre of the Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) and the willingness of the European Youth Centre of the Council of Europe in Budapest to host the event. Several UNHCR offices also provided invaluable funding support to cover the travel costs of individual participants from their regions.

Below is a brief summary of the kick-off seminar as well as a short summary of evaluations. Annexed to this report is more detailed data on participant evaluations as well as individual report backs from the four sub regional working groups during the mapping and planning sessions.

A shorter summary of the event as well as some of the course presentations are available on the ENS website capacity building page at http://www.statelessness.eu/capacity-building/kick-seminar

          1) Overall aims and objectives

The aim of the kick-off seminar was to bring together ENS Associate Members from across the region, which spans the territory of the Council of Europe, in order to provide training, share information and engage in strategic planning. As such, participants were selected to reflect as great a geographical diversity as possible, with invitations to the seminar in principle extended to one associate member per country. Exceptionally, two associate members from the same country were invited and there were also a number of countries from which no participant attended. 30 members from 28 European countries participated in the seminar. Limited funding and capacity meant that it was not possible to invite all ENS associate members.

          2) Training component

The first half of the seminar was dedicated to the presentation by invited experts and ENS Steering Committee members of some of the core conceptual issues in the field of statelessness. These included sessions on definitional questions relating to nationality and statelessness, the international legal framework for the prevention of statelessness (1961 UN Convention and 1997 European Convention on Nationality) and the purpose and functioning of Statelessness Determination Procedures.
In smaller, break-out workshops, a variety of concrete themes relating to statelessness in Europe were discussed, such as methods for mapping statelessness, discrimination and statelessness (with a focus on the Roma in the Western Balkans) and litigating statelessness before international and regional human rights bodies. Special attention was also paid to the role of different stakeholders in addressing statelessness, for instance through presentations by UNHCR and the Office of the Council of Europe Commissioner for Human Rights on their respective mandates and activities.

Lecturers for the kick-off seminar were drawn primarily from the ENS Steering Committee who drew on their wide diversity of expertise on statelessness and their previous experience in leading capacity building sessions on the issue. The ENS Steering Committee members involved were Gábor Gyulai (Hungarian Helsinki Committee), Sebastian Kohn (Open Society Justice Initiative), Ivanka Kostic (Praxis Serbia), Chris Nash (Asylum Aid) and Laura van Waas (Tilburg Statelessness Programme). In addition, a number of external experts were invited to contribute on particular issues. In particular, Mark Manly, Head of UNHCR’s Statelessness Unit walked participants through the definition of statelessness and the guidance developed by UNHCR on the application of this definition in practice. Professor René de Groot, a specialist in nationality law from Maastricht University, discussed the development and content of international and regional standards for the avoidance of statelessness. Inge Sturkenboom and Francoise Kempf presented on the role and current activities of UNHCR and the Council of Europe Commissioner for Human Rights respectively.

All of the discussions were moreover greatly enriched by the active engagement of the participants, who contributed numerous relevant and interesting cases and examples throughout the seminar.

          3) The mapping and planning component

During the second half of the seminar, the emphasis shifted from consolidating participants’ knowledge to engaging in joint analysis of the current challenges relating to statelessness in Europe and developing strategies to address these challenges. These highly interactive mapping and planning exercises were undertaken in sub-regional groups, to maximise the opportunity for all participants to actively contribute both their concerns and their ideas to the debate – as well as to learn from and get to know one another. Following a report by each sub-regional group to the plenary, the seminar ended with an open discussion on the way forward for ENS as a network, providing the Steering Committee with direct input for the strategic discussion that was held subsequently to the closing of the seminar.

Each sub-regional group came together for a mapping session followed by a planning session. The objective of the mapping sessions was to identify, as a group, i) the main statelessness problems faced in the countries group members work in and/or in Europe more broadly; and ii) existing opportunities to tackle these problems. Each group was asked to list problems under three headings i) laws, ii) populations and iii) other problems, and to list opportunities as stakeholders or initiatives. The objective of the planning sessions was to brainstorm about activities that could or should be undertaken by ENS members and/or by the Network, alone or in partnership, to improve the way that statelessness is addressed in particular countries or across the region. Participants were asked to divide these between short and long term activities and then to prioritise three key activities from each.

Through the questions raised, ideas presented and examples discussed, these participants demonstrated an overall high level of knowledge of the issues and a clear commitment to the cause of more effectively addressing statelessness in Europe. A more detailed summary of each sub-regional working group is annexed to this report but below are some broad conclusions arising from the discussions as a whole.

The mapping sessions of the kick-off seminar led to the identification of a range of challenges that are common to a number of countries in the region or, indeed, face Europe as a whole when it comes to tackling statelessness. For instance, participants remarked about the general lack of knowledge of many government counterparts on the specific vulnerability of the stateless or the measures that can be adopted to avoid statelessness or guarantee the fundamental rights stateless people. Another shared concern is the overall low level of awareness among the general population of Europe of the phenomenon of statelessness, which means that the issue is a largely forgotten or invisible one. At the same time, participants volunteered information on a wide variety of activities that have contributed to identifying, preventing or reducing statelessness, or protecting stateless people. Examples included research projects, legal assistance programmes, strategic litigation of cases and training initiatives targeting civil servants or students.

Many interesting proposals were made for action that could be undertaken by ENS as a Network, or individually/jointly by particular associate members. These concrete ideas included: raising the profile of the issue by targeting specific individuals or organisations for dedicated training (such as embassy staff or national ombudsmen); identifying stateless people who can act as spokesmen for the issue or building a collection of testimonials on experiences of statelessness so as to shed light on the human impact of the problem; and exploring certain problems or (the effects of) particular policies relating to statelessness across a number of countries or the region as a whole through the development and use of dedicated research templates to map issues.

These and other suggestions raised by participants have been noted by the Steering Committee and will provide a valuable contribution to ongoing discussions on the short and longer-term strategies for engagement by the Network on statelessness in Europe. The ENS Coordinator and Steering Committee have subsequently developed a provisional Network activity plan for 2013/14 which is available on request.

          4) Summary of participant evaluations

The evaluation forms completed by participants were overwhelmingly positive while also highlighting some possible areas for improvement.

One participant remarked “Please allow me to congratulate YOU ALL!!! You have done a great job! THANK YOU!”. Another participant added:

“There was a very good balance between lectures and working groups, the whole agenda was perfectly structured. The level of information was perfect for me: I learned a lot, but it was not too difficult. I loved the informal climate and the attitude of participants and organisers (really interested in protecting human rights, rather than “showing how experts they are”, etc.)”

The vast majority of participants found the level of training to be about right although some found it too technical while others felt it too advanced. The vast majority of participants also agreed “very much” with the statements that they learned a lot, that the event was well-organised and that it provided a good networking opportunity. Participants also overwhelmingly agreed that the topics of the agenda were well-selected, the seminar was interactive and that the event helped them better understand the challenges related to statelessness. The seminar venue and the social dinners also received very positive evaluation. On a scale of 1 to 4 (4 representing full agreement, 1 disagreement), all average general evaluation scores were higher than 3.6.

A more detailed table of evaluation scores is annexed to this report, and all feedback will be taken on board by the ENS Steering Committee when planning future events.

           5) Lessons learned and building on Budapest through planning for future events
One overriding impression gained from the Budapest Kick-Off event was the huge importance of bringing together ENS members as part of efforts to strengthen the identity of the Network as a whole, and to foster a sense of shared solidarity among ENS members of working together on an hitherto often neglected issue. The full impact of the Budapest event needs to be evaluated over time, but it seems clear that without such periodic coming together it is far more challenging for the Network to deliver coordinated and effective activity. Already initial indications would suggest that the event was successful in galvanising certain organisations in attendance to become more active members. For example a number of members subsequently translated and disseminated at the national level the public statement ENS released on International Human Rights Day. Several members also responded to a call to provide information to an enquiry by the Office of the High Commissioner for Human Rights into national law and practice concerning the deprivation of nationality. At the same time the seminar provided much needed training to other members with perhaps historically less developed engagement and expertise on the statelessness issue.

As a result of subsequent strategic discussions, the ENS Steering Committee has already identified developing a ‘train the trainer’ event/programme as a priority in terms of building the capacity of selected/interested ENS members to expand their training efforts at the national and sub-regional level in future. However, at the same time there is clearly a strategic need and benefit in coming together as a broader coalition of members for a combination of training and/or planning discussions. The ENS Coordinator and Steering Committee will therefore continue its fundraising efforts in this regard.

See the selected resources from the ENS Kick-Off Seminar:

• Presentation on the function of nationality and mechanics of nationality law
• Presentation on Statelessness Determination Procedures
• Presentation on litigating statelessness
• Presentation on mapping statelessness – example of the United Kingdom
• Presentation on discrimination and statelessness – example of the Western Balkans
• Factsheet: 5 steps to effective protection of stateless persons
• Programme of ENS Kick-off Seminar

Nevladina organizacija Praxis najoštrije osuđuje brutalno ponašanje predstavnika Gradske opštine Novi Beograd prema porodici Durmiši u vezi sa jučerašnjim pokušajem da se kuća u kojoj stanuju sruši. Po nalogu Gradske opštine Novi Beograd porušeni su im pomoćni objekti u dvorištu i isključena električna energija. Rušenje kuće u kojoj stanuju je odloženo na neodređeno vreme, tako da ova porodica od juče živi u stalnom strahu od konačnog završetka procesa rušenja.

Porodica Durmiši je 28. januara 2013. godine primila obaveštenje o sprovođenju prinudnog izvršenja rešenja o rušenju objekta iz 2008. godine. Porodica stanuje u ovoj kući od 1979. godine, a njihov zahtev za legalizaciju kuće je odbijen. Svi pokušaji da od nadležnih organa Gradske opštine Novi Beograd i Gradske uprave grada Beograda dobiju informacije o razlozima rušenja i alternativama koje im se nude ostali su bez odgovora. Kada bude sprovedeno rušenje njhove kuće ostaće na ulici, bez ikakvog alternativnog smeštaja.

Porodica Durmiši redovno plaća račune za utrošenu električnu energiju, a prilikom rušenja pomoćnih objekata pokazali su račune i predočili predstavnicima Gradske opštine Novi Beograd i Elektrodistribucije Beograd da u kući stanuje i dvogodišnje dete koje pati od akutnog bronhitisa i potrebna mu je redovna inhalacija. Pored toga u ovoj kući živi i devetomesečna beba, a loši vremenski uslovi i isključenje struje ugroziće elementarnu egzistenciju članova ove porodice. Uprkos tome, predstavnici Gradske opštine Novi Beograd naložili su zaposlenima u Elektrodistribuciji Beograd da kuću porodice Durmiši isključe sa električne mreže.

Nećemo navoditi koje sve standarde ljudskih prava su takvim postupanjem prekršile Gradska opština Novi Beograd i Elektrodistribucija Beograd. Ovom prilikom želimo da postavimo pitanje da li će iko od nadležnih državnih organa preduzeti korake radi utvrđivanja odgovornih za brutalno i nečovečno postupanje prema ovoj romskoj porodici kao i da li će nadležni državni organi konačno preduzeti mere kako bi se takva postupanja sprečila ubuduće.

Pročitati tekst u Pescaniku

Nevladina organizacija Praxis najoštrije osuđuje brutalno ponašanje predstavnika Gradske opštine Novi Beograd prema porodici Durmiši u vezi sa jučerašnjim pokušajem da se kuća u kojoj stanuju sruši. Po nalogu Gradske opštine Novi Beograd porušeni su im pomoćni objekti u dvorištu i isključena električna energija. Rušenje kuće u kojoj stanuju je odloženo na neodređeno vreme, tako da ova porodica od juče živi u stalnom strahu od konačnog završetka procesa rušenja.

Porodica Durmiši je 28. januara 2013. godine primila obaveštenje o sprovođenju prinudnog izvršenja rešenja o rušenju objekta iz 2008. godine. Porodica stanuje u ovoj kući od 1979. godine, a njihov zahtev za legalizaciju kuće je odbijen. Svi pokušaji da od nadležnih organa Gradske opštine Novi Beograd i Gradske uprave grada Beograda dobiju informacije o razlozima rušenja i alternativama koje im se nude ostali su bez odgovora. Kada bude sprovedeno rušenje njhove kuće ostaće na ulici, bez ikakvog alternativnog smeštaja.

Porodica Durmiši redovno plaća račune za utrošenu električnu energiju, a prilikom rušenja pomoćnih objekata pokazali su račune i predočili predstavnicima Gradske opštine Novi Beograd i Elektrodistribucije Beograd da u kući stanuje i dvogodišnje dete koje pati od akutnog bronhitisa i potrebna mu je redovna inhalacija. Pored toga u ovoj kući živi i devetomesečna beba, a loši vremenski uslovi i isključenje struje ugroziće elementarnu egzistenciju članova ove porodice. Uprkos tome, predstavnici Gradske opštine Novi Beograd naložili su zaposlenima u Elektrodistribuciji Beograd da kuću porodice Durmiši isključe sa električne mreže.

Nećemo navoditi koje sve standarde ljudskih prava su takvim postupanjem prekršile Gradska opština Novi Beograd i Elektrodistribucija Beograd. Ovom prilikom želimo da postavimo pitanje da li će iko od nadležnih državnih organa preduzeti korake radi utvrđivanja odgovornih za brutalno i nečovečno postupanje prema ovoj romskoj porodici kao i da li će nadležni državni organi konačno preduzeti mere kako bi se takva postupanja sprečila ubuduće.

Pročitati tekst u Pescaniku

Dana 14. februara 2013. godine u Sava centru u Beogradu održana je obuka o upisu u matičnu knjigu rođenih za matičare i zamenike matičara koji vode matične knjige za matična područja na teritoriji grada Beograda. Obuka je organizovana od strane Ministarstva pravde i državne uprave u saradnji sa Ministarstvom unutrašnjih poslova, Ministarstvom rada, zapošljavanja i socijalne politike, Zaštitnikom građana, UNHCR-om i Praxisom. Pored matičara i zamenika matičara, obuci su prisustvovali i zaposleni koji u organizacionim jedinicama MUP-a na teritoriji grada Beograda obavljaju poslove državne uprave u vezi sa državljanstvom, kao i zaposleni u centrima za socijalni rad sa teritorije grada Beograda, koji obavljaju poslove u vezi sa upisom činjenica i podataka u matičnu knjigu rođenih.

Obuka je osmišljena kao deo sprovođenja kampanje organizatora, koja ima za cilj da do 2015. godine bude iskorenjena pojava pravno nevidljivih lica, da se ubuduće upisi u matičnu knjigu rođenih (MKR) i postupci utvrđivanja/sticanja državljanstva odvijaju bez teškoća i za sva lica pod jednako dostupnim uslovima, ali isto tako i da posedovanje ličnih dokumenta i ravnopravan pristup pravima postane pravilo.

Nakon upoznavanja učesnika sa sadržajem Sporazuma o saradnji, zaključenog između Ministarstva pravde i državne uprave, Zaštitnika građana i UNHCR-a, i predstavljanja aktivnosti Tehničke grupe u sprovođenju sporazuma,  prisutni su podrobnije upoznati sa problemom pravno nevidljivih lica u Srbiji, teškoćama vezanim za naknadne upise u MKR, izneta su viđenja o pravnim okvirima i praktičnoj primenjivosti nove regulative, problemima u njenoj primeni, mogućim rešenjima i značaju (reč je, pre svega, o novousvojenim rešenjima Zakona o vanparničnom postupku, Zakona o prebivalištu i boravištu građana i usklađenosti Zakona o matičnim knjigama, Porodičnog zakona i drugih propisa na snazi sa novom regulativom).

Tematska izlaganja predstavnika stručne službe Zaštitnika građana i gorepomenutih ministarstava odnosila su se na rad prvostepenih organa u postupku naknadnog upisa činjenice rođenja u matičnu knjigu, sticanje i prestanak državljanstva i upis činjenice državljanstva u evidenciju državljana RS i ulogu organa starateljstva u organizovanju porodičnopravne zaštite lica koja nisu upisana u MKR. Praxis je dao doprinos obuci kroz izlaganje svojih predstavnika, izvršne direktorke Ivanke Kostić i pravne savetnice Jelene Milonjić, na temu problema u sprovođenju postupka naknadnog upisa u MKR, uz iznošenje i analizu primera iz prakse.

U završnom delu obuke učesnici su diskutovali o nedovoljno razjašnjenim aspektima u predmetnoj oblasti. Predstavnicima nadležnih državnih organa postavljana su pitanja o spornim detaljima novih normativnih rešenja, ali i ovog puta mnoga pitanja su na kraju ostala otvorena. To se posebno odnosi na sprovođenje postupka prijave prebivališta lica na adresi centra za socijalni rad, u kom slučaju je primetan nedostatak političke volje i međuresorne saradnje da se sama procedura prijave pojednostavi. Normativno regulisanje u ovom domenu kreće se u pravcu stvaranja novih nedoumica i različitog postupanja u istoj stvari: donošenjem novih, međusobno nedovoljno usklađenih, a često i nedovoljno preciznih podzakonskih akata. Kada je u pitanju primena Zakona o vanparničnom postupku, ostalo je sporno u kom slučaju će se stranka obratiti sudu, a kada organu uprave, jer to nije dovoljno jasno opredeljeno postojećim propisima. Takođe, propisivanjem da organ unutrašnjih poslova nadležan za sprovođenje postupka za sticanje/utvrđivanje državljanstva nije vezan sudskim rešenjem o utvrđivanju vremena i mesta rođenja, stvaraju se dodatne teškoće za lica koja su naknadno upisana u matičnu knjigu rođenih na osnovu sudske odluke, našta je posebno skrenuta pažnja, a posebno imajući u vidu lica koja nisu u mogućnosti da dokažu svoje poreklo.

Osim navedenog, predmet diskusije učesnika obuke bile su i situacije u kojima će nadležni organ uprave upućivati lica neupisana u MKR na sudsko utvrđivanje vremena i mesta rođenja radi naknadnog upisa, pravna dejstva sudskog rešenja iz ovog postupka, odnosno pitanje eventualog preinačenja propisa na snazi i uvođenje mogućnosti upisa činjenice (utvrđivanja) državljanstva na osnovu sudskog rešenja, pitanja utvrđivanja mesne nadležnosti postupajućih organa, zatim nedovoljno usaglašena pravila postupka za određivanje ličnog imena pred centrom za socijalni rad (CSR), ali i postupak prijave prebivališta na adresi CSR-a u skladu sa novim rešenjima Zakona o prebivalištu i boravištu građana, i naročito sporna pitanja dokaza koje je potrebno podneti uz zahtev za  prijavu na adresi CSR-a. Predstavnici nadležnih ministarstava još uvek nisu u mogućnosti da daju usaglašene i precizne odgovore na neka pitanja od značaja za sprovođenje postupaka koji su nužni za rešavanje problema pravno nevidljivih.

Da bi se realizovali ciljevi kampanje u okviru koje je ova obuka održana, očigledno je neophodno i ubuduće intervenisati na normativnom planu, doneti preciznije zakonske i podzakonske akte i usaglasiti tumačenja i praksu nadležnih državnih organa. Značaj održane obuke saglediv je, pre svega, kroz prizmu popularizacije problema pravno nevidljivih lica, a od budućih zalaganja svih nadležnih organa i službi zavisiće uspeh u ostvarenju proklamovanih ciljeva.

Mobilni timovi pravnika Praxisa posetili su:

Decembar

• 25. decembar – romska naselja, Valjevo
• 24. decembar – romska naselja, Kragujevac
• 19. decembar – romsko naselje „Saglamci“, Vranjska Banja
• 19. decembar – kontejnersko naselje „Reva politika“ i „Reva“, Palilula, Beograd
• 17. decembar – romsko naselje „Golemo selo“, Vranje
• 17. decembar – romska naselja, Vladičin Han
• 17. decembar – romska naselja, Beograd
• 12. decembar – romsko naselje „Pavlovac“, Vranje
• 12. decembar – romsko naselje „Vožegrnci“, Novi Pazar
• 12. decembar – kontejnersko naselje „Varoš“, Mladenovac
• 12. decembar – kontejnersko naselje „Stari Aerodrom“, Mladenovac
• 10. decembar – romska naselja, Kragujevac
• 10. decembar – romska naselja „Gornje Trebešinje“ i „Ciganski rit“, Vranje
•   9. decembar – romska naselja, Bojnik
•   5. decembar – romska naselja, Pirot
•   5. decembar – kontejnersko naselje „Orlovsko naselje“, Zvezdara, Beograd
•   4. decembar – romska naselja, Valjevo
•   3. decembar – kontejnersko naselje „Jabučki rit“, Palilula, Beograd

Novembar

• 28. novembar – kontejnersko naselje Rakovica, Kijevo
• 28. novembar – kontejnersko naselje Rakovica, Resnik
• 28. novembar – romska naselja „Miroslav Nojković Cale" i „Morava 76", Bujanovac
• 26. novembar – kontejnersko naselje Makiš 1, Čukarica, Beograd
• 26. novembar – kontejnersko naselje Makiš 1, Čukarica, Beograd
• 26. novembar – romska naselja, Vladičin Han
• 26. novembar – romska naselja, Čukarica, Beograd
• 26. novembar – kolektivni centar „Tehnička skola", Bujanovac
• 25. novembar – romska naselja, Vlasotince
• 21. novembar – romska naselja „Gnjilanski put" i „Banjska ulica", Bujanovac
• 20. novembar – romska naselja, Barajevo
• 20. novembar – romska naselja, Bojnik
• 19. novembar – romsko naselje „Dalas“, Tutin
• 15. novembar – romsko naselje „Ulica Vojislava Kalanovića“, Kragujevac
• 14. novembar – romska naselja, Knjaževac
• 14. novembar – romska naselja, Pančevo
• 14. novembar – romsko naselje „Vožegrnci", Novi Pazar
• 12. novembar – romska naselja, Knjaževac
•   8. novembar – romsko naselje „Veliki rit“, Novi Sad
•   7. novembar – romska naselja, Bujanovac
•   4. novembar – romska naselja, Pirot

Oktobar

• 31. oktobar – romsko naselje „Bogojevo“, Odžaci
• 29. oktobar – romska naselja, Vlasotince
• 22. oktobar – romska naselja „Barake Termoelektrane“, „Barake 2“, „Sokolovo“ i „Palestina“, Lazarevac
• 22. oktobar – romska naselja, Bujanovac
• 21. oktobar – romska naselja, Lebane
• 15. oktobar – romska naselja, Lebane
• 14. oktobar – romska naselja, Prokuplje
• 11. oktobar – romska naselja, Žabalj
•   9. oktobar – romska naselja, Prokuplje
•   8. oktobar – romsko naselje „Milivska kolonija“, Ćuprija
•   7. oktobar – romska naselja, Koceljeva
•   4. oktobar – romska naselja, Sombor
•   3. oktobar – romsko naselje „Dalas“, Tutin

Septembar

• 27. septembar – romska naselja, Kikinda
• 26. septembar – romska naselja „Novo Naselje“ i „Solunska ulica“, Požarevac
• 19. septembar – romska naselja, Nova Crnja
• 18. septembar – romska naselja, Kovin
• 17. septembar – romska naselja, Kruševac
• 12. septembar – romsko naselje „Grmeč 1“, Zemun
• 11. septembar – romska naselja „Pustorečka ulica“, „Ulica 17. Februar“ i „Ulica Đuke Dinić“, Bojnik
•   6. septembar – romsko naselje „Fekovića brdo“, Sjenica

Avgust

• 30. avgust – romska naselja, Žabalj
• 27. avgust – romska naselja, Novi Pazar
• 22. avgust – romska naselja „Dudara“ i „Surdučka“, Zrenjanin
• 21. avgust – romsko naseje „Veliki rit“, Novi Sad
• 20. avgust – romsko naselje „Masurica“, Surdulica
• 15. avgust – romska naselja „Kanal“ i „Stari Kostolac“, Kostolac
• 13. avgust – romsko naselje „Murica“, Bela Palanka
• 13. avgust – romsko naselje „Vinogradska“, Novi Beograd
•   6. avgust – romsko naselje „Svračići“, Tutin

Jul

• 30. jul – romska naselja „Samarinovac“ i „Jasenica“, Žitorađa
• 30. jul – romsko naselje „Vuka Vrčevića“, Palilula, Beograd
• 25. jul – romsko naselje „Dragi deo“, Bojnik
• 23. jul – romska naselja „Štamparija“ i „Sever II“, Bor
• 18. jul – romska naselja „Moravska ulica“ i „Burduš mala“, Svilajnac
• 18. jul – romsko naselje „Ledine 2“, Novi Beograd
• 16. jul – romsko naselje „Jabučki rit“, Palilula, Beograd
• 11. jul – romsko naselje „Baraka Koteks“, Kragujevac
•   4. jul – romsko naselje „Mali rit“, Vršac

Jun

• 27. jun – romska naselja „Tošin bunar“, „Vladimira Nazora 15“ i „Belvil 1“, Novi Beograd
• 27. jun – romsko naselje „Nova mala“, Pirot
• 25. jun – romsko naselje „Žitni potok“, Prokuplje
• 20. jun – romsko naselje „Prčilovica“, Aleksinac
• 18. jun – romsko naselje „Pridvorice“, Smederevska Palanka
• 13. jun – romsko naselje „Vuka Vrčevića“, Palilula, Beograd
• 13. jun – romska naselja, Bor
• 11. jun – romsko naselje „Crvena zvezda“, Niš
• 11. jun – romsko naselje „Toplana“, Novi Beograd
•   7. jun – romsko naselje „Fekovića brdo“, Sjenica
•   6. jun – romsko naselje „Vožegrnci“, Novi Pazar

Maj

• 21-22. maj - romska naselja, Subotica
• 21. maj - "Gornji Brestovac", Bojnik
• 16. maj - romsko naselje, Čukarica, Beograd
• 14. maj - romsko naselje "Barje Ciflik", Pirot

April

• 25. april - romska naselja, Aranđelovac
• 25. april - romska naselja „Lepenica“, „Žitorađe“ i „Prekodolce“, Vladičin Han
• 23. april - romska naselja, Kovin
• 18. april - romska naselja, Jagodina
• 16. april - romsko naselje „Zemun polje“, Zemun
• 11. april - romsko naselje „Oblačina“, Merošina
• 11. april - romsko naselje „Bački Monoštor“, Sombor

Mart

• 27. mart - romska naselja, Obrenovac
• 25. mart - romska naselja „Aerodrom“ i „Južna obilaznica“, Kragujevac
• 22. mart - romska naselja, Ub
• 20. mart - romsko naselje „Veliki rit“, Novi Sad
• 18. mart - romsko naselje, Novi Pazar
• 14. mart – baraka socijalnog stanovanja, Preševo
• 13. mart – romsko naselje "Ulica Ivo Lola Ribar", Preševo
• 12. mart - romsko naselje „Mali mokri lug“, Beograd
•   6. mart - romsko naselje „Aerodrom“, Surčin

Februar

• 28. februar - romska naselja „Reva“ i „Reva politika“, Beograd
• 25. februar - romsko naselje „Mali bedem“, Kikinda
• 20. februar - romska naselja „Stari kostolac“, „Ciglana“ i „Kanal“, Kostolac
• 19. februar - romsko naselje „Tošin bunar 2“, Beograd
• 19. februar – romsko naselje "Prekodolce", Vladicin Han
• 13. februar - romsko naselje „D.Radosavljević“, Knjaževac
• 12. februar - romsko naselje „Grdelica“, Leskovac
•   6. februar – romsko naselje "Vidinska dolina", Vladicin Han
•   5. februar - romsko naselje „Tošin bunar“, Beograd
•   4. februar - romsko naselje „Makiš“, Beograd

Januar

• 29. januar – romsko naselje „Antena“, Novi Beograd
• 25. januar – romsko naselje „Grmeč“, Zemun
• 18. januar – romsko naselje „Kučevski lug“, Raška
• 17. januar– romsko naselje"Banjska ulica", Bujanovac
• 16. januar – kolektivni centar "Salvatore", Bujanovac
• 15. januar – romska naselja „Bušilovac“ i „Popovac“, Paraćin
• 10. januar – romsko naselje "Masurica", Surdulica

Kao deo aktivnosti Tehničke grupe koje su usmerene na rešavanje problema pravno nevidljivih lica u Srbiji, u prostorijama Pravosudne akademije u Beogradu, 25. januara 2013. godine, organizovan je jednodnevni seminar za sudije i sudijske saradnike Prvog i Drugog osnovnog suda u Beogradu na temu primene Zakona o vanparničnom postupku, odnosno sprovođenja postupka za utvrđivanje vremena i mesta rođenja. 

U uvodnom delu seminara, članovi Tehničke grupe (predstavnici Ministarstva pravde i državne uprave, Zaštitnika građana i Praxisa) govorili su o postojećem režimu upisa u matičnu knjigu rođenih, zatim o problemima sa kojima se suočavaju lica koja nisu upisana u matičnu knjigu rođenih, razlozima neposedovanja ličnih dokumenata i dosadašnjim iskustvima iz prakse. Kroz prezentaciju slučajeva na kojima je radio, Praxis je nastojao da prisutnima približi specifičnost položaja lica koja nisu upisana u matičnu knjigu rođenih, predstavi nedostatke upravnog postupka zbog kojih mnogi od njih godinama nisu uspevali da se naknadno upišu, istovremeno ukazujući i na svrhu usvajanja dopuna Zakona o vanparničnom postupku.

Drugi deo seminara bio je posvećen analizi postupka za utvrđivanje vremena i mesta rođenja. Prof. dr. Nikola Bodiroga sa Pravnog fakulteta u Beogradu, prisutnima je govorio o toku postupka, sadržini predloga, nadležnostima suda i ovlašćenim predlagačima, kao i dokaznim radnjama i sadržaju rešenja o utvrđivanju vremena i mesta rođenja.   

Tokom diskusije, iako je pokazano razumevanje za težak položaj lica  koja nisu upisana u matičnu knjigu rođenih, sudije su ukazale na neke od problema sa kojima se već suočavaju u sprovođenju postupka. Predstavljeni problemi odnose se na nemogućnost dostave pismena predlagačima koji većinom žive u neformalnim naseljima bez mogućnosti prijave prebivališta, ali i na zakonski rok predviđen za donošenje rešenja o utvrđivanju vremena i mesta rođenja. Naime, uzimajući u obzir sva obaveštenja koja sudije treba da pribave od organa uprave pre zakazivanja ročišta, teškoće u vezi sa pozivanjem predlagača i svedoka, zatim obezbeđivanje dokaza veštačenjem kada je to neophodno, prisutne sudije su istakle bojazan da je rok od 90 dana u potpunosti neodrživ. Iskustvo Praxisa u slučajevima u kojima su zastupana lica koja nisu upisana u matičnu knjigu rođenih ukazuje na isti problem – od podnošenja predloga za utvrđivanje vremena i mesta rođenja proteklo je više od četiri meseca, a da nijedno ročište nije zakazano. U tom smislu, zaključeno je da predstavnici nevladinih organizacija koji su u stalnom kontaktu sa licima koja nisu upisana u matičnu knjigu rođenih, ali i predstavnici centara za socijalni rad mogu biti od pomoći sudijama u cilju efikasnijeg postupanja u predmetima.

Seminaru je prisustvovalo dvadeset pet sudija i sudijskih saradnika koji postupaju u vanparničnoj materiji, a  ocenjen je kao dobra prilika da se razmene iskustva i učesnicima pruže odgovarajuća saznanja i informacije koje bi im bile od pomoći prilikom primene novousvojenih zakonskih rešenja.

Krajem 2012. godine, Upravni sud Srbije je u nekoliko upravnih sporova koje Praxis vodi za pravno nevidljiva lica ili građane koji pokreću postupke radi ostvarivanja ekonomskih i socijalnih prava pred upravnim organima, naložio strankama da obezbede zastupanje od strane advokata, pozivajući se na shodnu primenu Zakona o parničnom postupku. Imajući u vidu da čl. 74 Zаkоnа о uprаvnim spоrоvimа upućuје nа shоdnu primеnu оdrеdаbа Zakona o parničnom postupku u uprаvnо-sudskоm pоstupku, rеšеnjе prеmа kоm strаnkа mоrа imаti punоmоćnikа аdvоkаtа prоtеžе sе i nа pоstupkе u uprаvnim spоrоvimа. Pitanje shodne primene Zakona o parničnom postupku u upravnim sporovima, u domenu odredbi o punomoćniku je nesporno kako sa stanovišta primene zakona tako i u pravnoj teoriji . Ipak, pravo na pristup sudu, prema tumačenju Evropskog suda za ljudska prava, neodvojivo je od prava na pravično suđenje iz člana 6 Evropske konvencije, kako je to navedeno u presudi Golder protiv Ujedinjenog kraljevstva (predstavka broj 4451/70). Zbog toga, propisivanje obaveze zastupanja od strane advokata i u upravnim sporovima nameće obavezu državi da pronađe model za besplatno zastupanje i omogućavanje najugroženijim kategorijama stanovništva da pred sudovima ostvaruju svoja prava kao i ostali građani Republike Srbije. Nasuprot ovoj obavezi i neophodnom regulisanju pitanja zastupanja stranaka u građanskom sudskom i upravno-sudskom postupku, Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći još uvek nije donet.

Kako sе u uprаvnо-sudskоm pоstupku u vеlikоm brојu slučајеvа rаdi о spоrоvimа kојi sе pоkrеću onda kada grаđаni nе mоgu dа оstvаrе nеkо svоје prаvо prеd оrgаnimа držаvnе uprаvе kao što su prаvо nа pravni subjektivitet, pravo na državljanstvo, prаvо nа nоvčаnu sоciјаlnu pоmоć, ili zaštita od prinudnih iseljenja, еvеntuаlnо zаdržаvаnjе оdrеdbi о zаstupаnju isklјučivо оd strаnе аdvоkаtа u Zakonu o parničnom postupku ima izuzetno negativne implikаciје nа оstvаrivаnjе lјudskih i mаnjinskih prаvа u Rеpublici Srbiјi. Takvo rešenje u praksi dovodi do situacije da građani, koji nemaju novca za plaćanje advokatskih usluga i koji ne mogu neposredno da preduzimaju radnje u postupku, ne mogu da ostvaruju pravnu zaštitu pred sudovima čak i u vrlo jednostavnim upravnim stvarima.

Pored toga, tаkvо rеšеnjе dоvоdi dо аpsurdnе situаciје dа grаđаni kојi pоkrеću pоstupkе zа оstvаrivаnjе prаvа nа nоvčаnu sоciјаlnu pоmоć uslеd „ćutаnjа uprаvе“ mоrајu dа imајu punоmоćnikа iz rеdа аdvоkаtа kаkо bi, u zаvisnоsti оd sudskе оdlukе, tо prаvо оstvаrili u uprаvnоm ili u uprаvnо-sudskоm pоstupku.

Krajem 2012. godine, Upravni sud Srbije je u nekoliko upravnih sporova koje Praxis vodi za pravno nevidljiva lica ili građane koji pokreću postupke radi ostvarivanja ekonomskih i socijalnih prava pred upravnim organima, naložio strankama da obezbede zastupanje od strane advokata, pozivajući se na shodnu primenu Zakona o parničnom postupku. Imajući u vidu da čl. 74 Zаkоnа о uprаvnim spоrоvimа upućuје nа shоdnu primеnu оdrеdаbа Zakona o parničnom postupku u uprаvnо-sudskоm pоstupku, rеšеnjе prеmа kоm strаnkа mоrа imаti punоmоćnikа аdvоkаtа prоtеžе sе i nа pоstupkе u uprаvnim spоrоvimа. Pitanje shodne primene Zakona o parničnom postupku u upravnim sporovima, u domenu odredbi o punomoćniku je nesporno kako sa stanovišta primene zakona tako i u pravnoj teoriji . Ipak, pravo na pristup sudu, prema tumačenju Evropskog suda za ljudska prava, neodvojivo je od prava na pravično suđenje iz člana 6 Evropske konvencije, kako je to navedeno u presudi Golder protiv Ujedinjenog kraljevstva (predstavka broj 4451/70). Zbog toga, propisivanje obaveze zastupanja od strane advokata i u upravnim sporovima nameće obavezu državi da pronađe model za besplatno zastupanje i omogućavanje najugroženijim kategorijama stanovništva da pred sudovima ostvaruju svoja prava kao i ostali građani Republike Srbije. Nasuprot ovoj obavezi i neophodnom regulisanju pitanja zastupanja stranaka u građanskom sudskom i upravno-sudskom postupku, Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći još uvek nije donet.

Kako sе u uprаvnо-sudskоm pоstupku u vеlikоm brојu slučајеvа rаdi о spоrоvimа kојi sе pоkrеću onda kada grаđаni nе mоgu dа оstvаrе nеkо svоје prаvо prеd оrgаnimа držаvnе uprаvе kao što su prаvо nа pravni subjektivitet, pravo na državljanstvo, prаvо nа nоvčаnu sоciјаlnu pоmоć, ili zaštita od prinudnih iseljenja, еvеntuаlnо zаdržаvаnjе оdrеdbi о zаstupаnju isklјučivо оd strаnе аdvоkаtа u Zakonu o parničnom postupku ima izuzetno negativne implikаciје nа оstvаrivаnjе lјudskih i mаnjinskih prаvа u Rеpublici Srbiјi. Takvo rešenje u praksi dovodi do situacije da građani, koji nemaju novca za plaćanje advokatskih usluga i koji ne mogu neposredno da preduzimaju radnje u postupku, ne mogu da ostvaruju pravnu zaštitu pred sudovima čak i u vrlo jednostavnim upravnim stvarima.

Pored toga, tаkvо rеšеnjе dоvоdi dо аpsurdnе situаciје dа grаđаni kојi pоkrеću pоstupkе zа оstvаrivаnjе prаvа nа nоvčаnu sоciјаlnu pоmоć uslеd „ćutаnjа uprаvе“ mоrајu dа imајu punоmоćnikа iz rеdа аdvоkаtа kаkо bi, u zаvisnоsti оd sudskе оdlukе, tо prаvо оstvаrili u uprаvnоm ili u uprаvnо-sudskоm pоstupku.