Mirveta i njen sin Ekrem ^[1] samo su još dve u nizu osoba koje zbog neadekvatnih propisa i nezakonite prakse postupajućih organa žive bez ličnih dokumenata i mesecima ili godinama ne uspevaju da se upišu u matičnu knjigu rođenih.

Mirveta ima 24 godine. Rođena je u Podujevu, a pre nekoliko godina zasnovala je vanbračnu zajednicu i doselila se u Zemun. Pošto nije upisana u matičnu knjigu rođenih, a nema uslova za sprovođenje upravnog postupka za naknadni upis, bilo je potrebno da pred sudom pokrene postupak za utvrđivanje vremena i mesta rođenja.

Kako je Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći suzio mogućnost nevladinim organizacijama da pružaju besplatnu pravnu pomoć, a zbog teške materijalne situacije nije mogla ni da priušti advokatske usluge, Mirveti je kao jedina mogućnost ostala da se obrati opštinskoj službi za besplatnu pravnu pomoć. Iako je zakonom izričito propisano da osobe koje se nalaze u Mirvetinoj situaciji imaju pravo na besplatnu pravnu pomoć, kao i to da je služba dužna da sama pribavlja dokaze o kojima se vodi službena evidencija, Mirveti je pružena besplatna pravna pomoć tek 10 meseci nakon što se prvobitno obratila službi i tek nakon što je priložila dokumente koje je služba bila dužna sama da pribavi.

Postupak za utvrđivanje vremena i mesta Mirvetinog rođenja pokrenut je pred sudom u aprilu 2021. godine. Međutim, taj postupak ni bezmalo dve godine nakon pokretanja nije odmakao dalje od početka. Do sada nije održano nijedno ročište, a prilikom pokušaja da u sudu saznaju šta se dešava u predmetu i kada mogu da očekuju da će postupak biti sproveden, Mirveti i njenom suprugu nuđena su objašnjenja da „mora da se čeka“, zatim, da je sudija na bolovanju i da nije poznato kada će se vratiti, a na kraju i da predmet treba da se dodeli drugom sudiji. Zakonom je, inače, propisano da ova vrsta postupka treba da se okonča u roku od 90 dana od pokretanja.

U međuvremenu, u decembru 2020. godine, Mirveta se porodila i dobila sina Ekrema. Pošto nije imala ličnu kartu i zdravstvenu knjižicu, zdravstvena ustanova u kojoj se porodila pokušala je da Mirveti naplati bolničke troškove, uprkos tome što je zakonom propisano da se u slučaju kada porodilja nije zdravstveno osigurana sredstva obezbeđuju iz republičkog budžeta. Tek nakon što je porodilištu upućen dopis u kome se ukazuje na to da Mirveta ne treba da snosi troškove, bolnica je odustala od naplate.

Nekoliko dana nakon napuštanja porodilišta, Mirveta i njen vanbračni muž otišli su u matičnu službu i pokušali da svog novorođenog sina upišu u MKR. Međutim, u tome nisu uspeli. Rečeno im je da zbog toga što Mirveta nema ličnu kartu roditelji ne mogu da daju potrebne izjave, odnosno, da upis deteta nije moguć.

Iako domaći zakoni i ratifikovane međunarodne konvencije nalažu da svako dete mora biti upisano u MKR odmah po rođenju, u slučajevima kada majke ne poseduju lične dokumente ovo pravo nije moguće realizovati, jer se matičari rukovode podzakonskim aktima koji sprečavaju upis u slučajevima kada majke ne poseduju ličnu kartu i izvod iz MKR. U tim slučajevima potrebno je voditi posebne postupke, koji često mogu biti vrlo komplikovani i dugotrajni, zbog čega se znatno odlaže upis deteta u MKR.

Pošto Mirveta i Ekremov otac nisu mogli da u matičnoj službi daju izjave na osnovu kojih bi svog sina upisali u MKR, pred centrom za socijalni rad pokrenuli su postupak za određivanje ličnog imena, jer je propisano da će centar za socijalni rad odrediti lično ime detetu ako u roku od 30 dana od rođenja deteta roditelji to nisu učinili.

Ovaj postupak pokrenut je u februaru 2021. godine, ali ni nakon dve godine nije okončan, iako je propisano da se rešenje mora doneti najkasnije u roku od dva meseca. Centar za socijalni rad odbija da sprovede postupak zbog toga što Mirveta nema ličnu kartu, uprkos tome što je centar dužan da za svako dete kome u pomenutom roku roditelji nisu odredili ime donese rešenje o određivanju ličnog imena, i bez obzira na to što je i nadležno ministarstvo centrima za socijalni rad dostavilo uputstvo u kome se naglašava da se i deci čiji roditelji nemaju dokumente mora odrediti lično ime.

Ni izjavljivanje žalbe zbog nedonošenja rešenja u zakonskom roku nije imalo nikakav efekat, jer je nadležno ministarstvo – umesto da donese odluku po izjavljenoj žalbi – samo obavestilo stranku da je od centra za socijalni rad traženo da se izjasni i da je centar odgovorio da je strankama rečeno da majka mora da pribavi lične dokumente kako bi centar doneo rešenje o određivanju ličnog imena. Ni naknadno izjavljene urgencije drugostepenom organu nisu dale rezultat – ostale su bez bilo kakvog odgovora, a ministarstvo ni nakon više od godinu i po dana nije donelo rešenje po žalbi, mada je bilo dužno da to učini najkasnije u roku od dva meseca.

Sve u svemu, nijedan postupak nije se odvijao kako je propisano, a zakone su kršili svi organi i institucije koje su bile uključene u ovaj slučaj, redom: služba za besplatnu pravnu pomoć, sud, porodilište, matična služba, centar za socijalni rad, ministarstvo.

Skoro tri godine nakon što je Mirveta prvi put pokušala da se upiše u MKR i više od dve godine otkako se Ekrem rodio – oboje i dalje nisu upisani, a nema ni naznaka da bi se to uskoro moglo dogoditi. A dok čekaju da nadležne institucije počnu da rade ono što im je dužnost, Mirveta i Ekrem žive gotovo potpuno obespravljeni - nemaju zdravstvenu i socijalnu zaštitu, ne mogu da se slobodno kreću, Mirveta ne može da se zaposli, Ekrem ne može da ide u vrtić, odnosno, ne mogu da pristupe svim onim pravima za koje je potrebno posedovanje ličnih dokumenata.

[1] Imena su, radi zaštite privatnosti, izmenjena.

Ten years ago, thousands of people who were not registered in birth registry books lived in Serbia. Due to not being registered in birth registry books, these citizens were not able to obtain even an identity card or any other personal document, and were therefore prevented from accessing most other rights. The problem of not having personal documents mainly affected - and still affects - the Roma population: persons who are not registered in birth registry books are almost exclusively members of the Roma national minority.

Nevertheless, after many years of persistent public advocacy to solve this problem, primarily by UNHCR and Praxis, and informing the competent authorities about the unsustainable situation, along with numerous recommendations from international bodies, which told Serbia that it was necessary to take measures for solving this problem, in mid-2012, a step that would play a key role in the fight against statelessness in Serbia was finally taken. The Law on Non-Contentious Procedure was amended by adding certain provisions that introduced in the legal system of Serbia a new kind of procedure - procedure for determining the date and place of birth. This procedure brought a solution for persons who were not registered in birth registry books, and who could not exercise their right to registration in the procedure before registry offices. Owing to this procedure, in the following years, hundreds and even thousands of people were able to register in birth registry books and obtain personal documents for the first time in their lives, and then to exercise other rights: to register their children in birth registry books, exercise the right to health care and social protection, get the opportunity to go to school, get a job, travel, take a driving test.

We are publishing this report 10 years after the introduction of the procedure for determining the date and place of birth with the desire to show how important it was to establish such a procedure, to present its effects on reducing the number of undocumented persons, but also to point to the problems that have accompanied its application.

This report gives a detailed overview of the situation before the adoption of the Law on Amendments to the Law on Non-Contentious Procedure. It also presents the basic rules of the procedure for determining the date and place of birth, certain irregularities and problems that usually occur during these procedures, as well as the circumstances that hinder its application. Finally, the report presents the available statistical data and provides an assessment of the importance of this procedure.

This report shows that even though the procedure for determining the date and place of birth has already contributed a lot to the reduction of the number of undocumented persons, it still fulfils its purpose and for a large number of citizens represents a path to registration in birth registry books, which allows them to exercise other rights as well. That is why it is important to ensure acting in compliance with the law and to remove obstacles that undermine the implementation of this procedure.

You can download the report HERE.

Predstavljamo Vam pregled nekih od mnogobrojnih slučajeva sa kojima se Praxis susretao i na kojima je radio u poslednjih nekoliko godina, a koji se odnose na nemogućnost dece da se upišu u matičnu knjigu rođenih odmah po rođenju, usled nedostatka dokumenata za roditelje.

Svako dete mora biti upisano u matičnu knjigu rođenih odmah nakon rođenja i svako dete od rođenja ima pravo na lično ime i na državljanstvo. Ova prava garantuju i ratifikovane međunarodne konvencije i naš Ustav i Porodični zakon.

Međutim, u Srbiji se kontinuirano rađaju deca koja ne mogu da se upišu u matične knjige odmah po rođenju. Razlog tome leži u dva podzakonska akta koji regulišu postupak prijave rođenja, kojima je propisano da se podaci o roditeljima u matičnu knjigu rođenih (MKR) upisuju na osnovu njihovih izvoda iz matičnih knjiga i ličnih karata. Rukovodeći se tim podzakonskim aktima, a ne ratifikovanim međunarodnim konvencijama i domaćim propisima više pravne snage, ujedno i zanemarujući načelo da najbolji interes deteta uvek mora biti na prvom mestu - matične službe odbijaju da decu čije majke nemaju lične dokumente nakon rođenja upišu u MKR.

Brojna međunarodna tela godinama takođe ističu da je situacija u pogledu upisa u MKR neprihvatljiva i da je potrebno omogućiti upis u MKR svakog deteta odmah po rođenju, bez obzira na to da li roditelji poseduju lične dokumente, ali Srbija je do sada ignorisala ove međunarodne preporuke.

Imajući u vidu težak položaj u kome se nalaze osobe koje nisu upisane u matične knjige, cilj ovog pregleda je da još jednom javnosti i donosiocima odluka ukaže na učestalost i ozbiljnost ovog problema, na brojne nepravilnosti u radu nadležnih institucija, kao i na neophodnost hitnog rešavanja ovog problema, kako bi se deci u riziku od apatridije omogućio blagovremeni upis u MKR i pristup osnovnim ljudskim pravima.

Dokument možete preuzeti OVDE.

U okviru aktivnosti društvenog uključivanja za devojčice i žene iz Leskovca organizovan je izlet i obilazak Vranja, Vranjske Banje i Bujanovca. 23 učesnice ove ekskurzije, u Vranju su prvo posetile naselje Gornja čaršija gde su obišle spomenik poznatom trubaču Bakiji Bakiću, koji je proneo slavu vranjske trube širom sveta. Učesnice su zatim posetile Pašin konak, jedno od najstarijih zdanja u Vranju gde je danas smešten Narodni muzej.

Nakon razgledanja grada, Starog Vranja, Muzej-kuće književnika Borisava Stankovića, Vranjske Banje, i obilaska izletišta “Pržar”, grupa se zaputila u Bujanovac gde je nastavljeno sa druženjem i obilascima kulturne baštine. Mnoga od ovih mesta i znamenitosti učesnice su videle i obišle prvi put, ne skrivajući zadovoljstvo brojnim utiscima koje su ponele sa ovog izleta.

Posebnu zahvalnost za realizaciju ovog događaja dugujemo organizaciji ROSA i našoj saradnici Lauri Saitović.

Ova aktivnost socijalne inkluzije realizovana je u okviru projekta „Prevencija i eliminacija dečjih brakova u Srbiji“ koji finansiraju Ambasada Kraljevine Holandije u Srbiji i Ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj Savezne Republike Nemačke (BMZ) u okviru programa Nemačke razvojne saradnje „Inkluzija Roma i drugih marginalizovanih grupa u Srbiji“.