Publikacija „Zabrana diskriminacije u Srbiji i ranjive društvene grupe” nastala je pod okriljem projekta „Podrška sprovođenju antidiskriminacionog zakonodavstva i medijacije u Srbiji“, koji se realizuje uz finansijsku podršku Evropske unije, a u saradnji Ministarstva rada i socijalne politike i Programa Ujedinjenih nacija za razvoj.

Preuzmite izveštaj: Zabrana diskriminacije u Srbiji i ranjive društvene grupe

Source: Thomson Reuters Foundation

Any views expressed in this article are those of the author and not of Thomson Reuters Foundation.

BELGRADE, Serbia, July 17 (UNHCR) - Raman* is not asking for much. "I just want to be a regular citizen," says the 27-year-old Roma, whose life has been in a legal limbo for years because he is not fully recognized as a citizen by any country.

The young man was born in Kosovo in 1987, when the Balkans territory was a part of Yugoslavia, but his birth was never registered. "At that time, we did not know anything about birth registration and documents, nor how they would influence my life," he told UNHCR.

The refugee agency has been supporting his legal bid, through the Serbian non-governmental organization Praxis, to get recognition and citizenship. He has had some success, but getting a nationality and associated rights still eludes him.

Raman was just 11-years-old during the Kosovo crisis of 1999, when his family fled from Kosovo. But without documentation or a nationality, he and his family had difficulty accessing basic services, including education and health care, and he also faced harassment and trouble travelling and finding work.

"It is not easy. I have been stopped by the police many times and threatened to be arrested and fined, because I did not have an identity card. I lived in fear," he revealed. These are problems shared by many of the world's estimated 10 million stateless people, including some Roma born in the former Yugoslavia who never acquired a nationality.

Growing up in Kosovo, Raman led a hard but happy life. His father died when Raman was a baby and his mother left him and his five siblings with their uncle, who was good to the children. But, Raman observed, "We did not go to school because we had to work with him in order to survive."

At the end of the Kosovo conflict in June 1999, Serbs and Roma started fleeing as the Serbian army withdrew. They faced new challenges in Belgrade. Raman stayed with his brothers in an abandoned mud house, but the boys were unable to get assistance because they did not have documents to show they were internally displaced from Kosovo.

Then he had some luck, being reunited with his long-lost mother, who lived as a displaced person in the town of Smederevo. Raman stayed for four years, then moved back to Belgrade in search of work. It was an eye-opener.

"As I was reaching adulthood, I began understanding how difficult it is to be without documents," said Raman, who helped his stepfather gather waste material for recycling. Without papers and an education, he could not get anything better.

He cited instances of police harassment and told of being threatened with arrest while on the way to buy medicine because he did not have ID documents. Once he got into trouble after an accident involving the vehicle he used to collect plastic, scrap metal and paper.

Raman said he was punished for not having a driving licence. "The police found me at my home even though I had no documents. I was sentenced to two years imprisonment suspended, even though I did not exist anywhere." He felt that when the state wanted him, they found him, but when he needed the state, he became invisible.

Many stateless Roma displaced from Kosovo simply cannot afford to go through the time-consuming, expensive process of applying for birth registration and citizenship documents. Some don't even know they can apply.

Raman was lucky. His case was taken up by Praxis, which provides legal aid to the most marginalized communities, including migrants and ethnic minorities such as the Roma. It receives funding from UNHCR.

"Praxis offered to help me free of charge," Raman said. The NGO and others worked with the government to adopt a new procedure for establishing the time and place of birth. This allowed for Raman's own birth to be registered in December 2013. But while Raman was delighted to have his existence finally recognized, it was not all good news. "I still do not have an identity card. In a way I still do not have rights. I have no citizenship."

The main problem is proving that his parents had citizenship and providing evidence of a formal residence, without which he cannot obtain an ID card and enjoy the full rights of citizenship. In a 2011 survey, UNHCR found about 4,500 Roma in Serbia did not have birth registration documents or personal documentation.

But the Serbian Ministry of Interior has committed itself to prioritize such cases and to be flexible. Serbia's National Assembly, moreover, has adopted legislation allowing those without a formal residence to register their local social welfare centre as their home.

However, due to a narrow interpretation of the new legislation by the authorities, this relates only to those that never had a registered residence, while most displaced Roma who live in informal settlements did have a registered residence in Kosovo and cannot register an address while in displacement. They thus have a limited access to basic rights. Despite this, with support from UNHCR and civil society, Serbia has taken important steps to resolve the problems faced by many Roma, including civil registration and documentation, by the end of 2015.

Raman remains optimistic about his dream of citizenship. "I will be able to move freely. I will be able to get a driving licence. Maybe, I can get a job with the municipal cleaning service. I will be recognized as the father of my three daughters," he said. "I won't have to worry about feeding my family and buying medicine for them. I dream of having at least one good room with water and electricity. I just want to be a regular citizen."

*Full name withheld for protection reasons

By Davor Rako, UNHCR Belgrade, Serbia

JP Opštinska stambena agencija u Kraljevu (OSA) tužila je 33 porodice koje stanuju u socijalnim stanovima u Kraljevu radi iseljenja. Stanovi su izgrađeni donacijom organizacije HELP - Hilfe Zur Selbsthilfe e.V. – Misija u Republici Srbiji, a njihov korisnik je Gradska uprava Kraljevo, koja je posebnim ugovorom prenela upravljanje i gazdovanje ovim stanovima OSA.

Nakon isteka roka od tri godine u kom su interno raseljena lica, prethodno stanovnici kolektivnih centara, živela besplatno u socijalnim stanovima u Kraljevu, OSA je propisala da korisnici socijalnih stanova moraju da obezbede minimum 75 evra u dinarskoj protivvrednosti po članu domaćinstva. Pri tom, u ugovorima koje je OSA ponudila stanarima predviđena je mesečna obaveza na ime stanarine u iznosu od 1,20 evra po metru kvadratnom. Imajući u vidu da određen broj stanara ne ostvaruje prihode, ili su korisnici penzija, socijalnih davanja ili privremene naknade za nezaposlena lica sa Kosova, za mnoge od njih je ispunjenje ugovornih obaveza neostvarivo.

Usled izuzetno nepovoljnih uslova za produžavanje ugovora koje korisnici socijalnih stanova ne mogu da ispune, oni su ostali bez pravnog osnova stanovanja i tuženi su pred Osnovnim sudom u Kraljevu radi iseljenja. 

JP Opštinska stambena agencija u Kraljevu (OSA) tužila je 33 porodice koje stanuju u socijalnim stanovima u Kraljevu radi iseljenja. Stanovi su izgrađeni donacijom organizacije HELP - Hilfe Zur Selbsthilfe e.V. – Misija u Republici Srbiji, a njihov korisnik je Gradska uprava Kraljevo, koja je posebnim ugovorom prenela upravljanje i gazdovanje ovim stanovima OSA.

Nakon isteka roka od tri godine u kom su interno raseljena lica, prethodno stanovnici kolektivnih centara, živela besplatno u socijalnim stanovima u Kraljevu, OSA je propisala da korisnici socijalnih stanova moraju da obezbede minimum 75 evra u dinarskoj protivvrednosti po članu domaćinstva. Pri tom, u ugovorima koje je OSA ponudila stanarima predviđena je mesečna obaveza na ime stanarine u iznosu od 1,20 evra po metru kvadratnom. Imajući u vidu da određen broj stanara ne ostvaruje prihode, ili su korisnici penzija, socijalnih davanja ili privremene naknade za nezaposlena lica sa Kosova, za mnoge od njih je ispunjenje ugovornih obaveza neostvarivo.

Usled izuzetno nepovoljnih uslova za produžavanje ugovora koje korisnici socijalnih stanova ne mogu da ispune, oni su ostali bez pravnog osnova stanovanja i tuženi su pred Osnovnim sudom u Kraljevu radi iseljenja. 

Mreža organizacija za decu, čiji je Praxis član, pokrenula je nacionalnu kampanju koja ima za cilj unapređenje roditeljske prakse kroz promociju uspešnih primera u odgajanju dece bez fizičkog kažnjavanja.

Više od 90 organizacija ćlanica koje se u Srbiji bave decom zajedno sa nekoliko hiljada roditelja će zajednički razvijati resurse za bolje, lepše i lakše roditeljstvo i to kroz niz aktivnosti i razmenu i promovisanje pozitivnih iskustava. Zadatak kampanje je da se direktno uključi najmanje 3.000 roditelja koji nenasilno vaspitavaju svoju decu i koji mogu iz svog ličnog ugla da prenesu znanje, priču i iskustvo.

Roditelji koji se priključe kampanji biće pozvani da potpišu „deklaraciju roditelja Srbije“, da pozovu druge roditelje da se uključe u kampanju, tako što će i oni prihvatiti i potpisati deklaraciju, da podele svoje iskustvo u vaspitanju dece sa drugim roditeljima, da lajkuju FB stranu kampanje, pozivaju druge roditelje da lajkuju FB stranu kampanje, da popune anketu o vaspitnim stilovima, postuju dobre primere nenasilnog vaspitanja dece.

Na Facebook stranici RODITELJ PLUS = batine minus, mogu se naći informacije o kampanji, deliti roditeljske prakse bez fizičkog kažnjavanja, edukativne materijale.

Dana 23. maja 2014. godine, Narodna skupština je usvojila set pravosudnih zakona, koji su u skupštinsku proceduru ušli po hitnom postupku, bez javne rasprave i bez konsultacija stručne javnosti, što je u određenoj meri dovelo do pravne nesigurnosti i nejednakosti građana pred zakonom.

Ubrzo potom, usledila je i prva inicijativa za ocenu ustavnosti člana 85, stava 2 Zakona o parničnom postupku, koju je Praxis uputio Ustavnom sudu, zbog uskraćivanja prava na pravično suđenje određenim grupama lica, propisivanjem nelegitimnih i nesrazmernih ograničenja i ugrožavanja ustavnog principa o jednakosti pravne zaštite pred sudovima i drugim državnim organima. Naime, članom 4 Zakona o izmenama i dopunama Zakona o parničnom postupku, koji je stupio na snagu 31. maja 2014. godine, dopunjen je član 85 tako što je dodat novi stav 2 na osnovu koga „punomoćnik fizičkog lica može biti advokat, krvni srodnik u pravoj liniji, brat, sestra ili bračni drug, kao i predstavnik službe pravne pomoći jedinice lokalne samouprave koji je diplomirani pravnik sa položenim pravosudnim ispitom“.

Time se nameću ograničenja za čitave grupe lica, kao što su pravno nevidljiva lica, zatim lica koja nemaju živih krvnih srodnika iz člana 85, stav 2 ZPP-a, a nisu u braku i slabijeg su imovnog stanja, kao i lica koja žive u vanbračnoj zajednici, a nemaju živih krvnih srodnika iz člana 85, stav 2 ZPP-a i slabijeg su imovnog stanja.

Podsećanja radi, član 85 ZPP-a je već bio predmet ocene ustavnosti kada je utvrđena neustavnost njegovih odredbi u stavu 1 u delu koji glasi „koji mora da bude advokat“ i u stavu 2 na osnovu koga “stranku mora da zastupa advokat u postupku po vanrednim pravnim lekovima, izuzev ako je sama advokat”. Stav Ustavnog suda bio je da „ne postoji ustavnopravni osnov za propisivanje ograničenja u pogledu toga ko može biti punomoćnik strane u parničnom postupku“. Međutim, zakonodavac nije uvažio obrazloženje odluke Ustavnog suda, već je ponovo propisao ograničenja u pogledu toga ko može biti punomoćnik fizičkog lica u parničnom postupku, tako da će sporna odredba još jednom biti predmet ocene ustavnosti.

Za više informacija, videti saopštenje: Praxis podneo Inicijativu za ocenu ustavnosti člana 85, stava 2 Zakona o parničnom postupku

Povodom Međunarodnog dana borbe protiv rasizma koji se obeležava 21. marta, Praxis i Liceulice organizivali su kampanju podizanja svesti o neophodnosti suzbijanja rasne diskriminacije u periodu od 15-23. marta 2014. godine.

Međunarodni dan borbe protiv rasizma obeležava se u znak sećanja na 69 osoba koje su 21. marta 1960. godine ubijene zbog protesta protiv rasističke politike aparthejda u južnoafričkom gradu Šarprvilu. Generalna skupština UN odlučila je 1966. godine da se 21. mart obeležava kao Međunarodni dan eliminacije svih oblika rasne diskriminacije.

U okviru Evropske nedelje borbe protiv rasizma, Praxis i Liceulice želeli su da skrenu pažnju predstavnicima vlasti i šire javnosti da su pripadnici manjinskih grupa, a pre svega Romi, izloženi rasnoj diskriminaciji koja ih neminovno vodi u socijalnu isključenost. Uprkos međunarodnoj i domaćoj legislativi o zabrani diskriminacije, pripadnici romske populacije i dalje se suočavaju sa ozbiljnim problemima u pristupu osnovnim socioekonomskim pravima. Romske porodice žive na ivici siromaštva, u neformalnim naseljima koja nestaju zarad ideje velikih infrastrukturalnih projekata a Romi postaju beskućnici lišeni pristupa pravu na adekvatno stanovanje. Pripadnici romske populacije često se doživljavaju građanima drugog reda i izloženi su predrasudama, stereotipima i netoleranciji većinskog stanovništva, medija i predstavnika vlasti.

Praxis i Liceulice postavljali su antirasističke poruke po društvenim mrežama, a na razglednicama su ispisivali poruke koje oslikavaju rasizam viđen kroz prizmu studenata, Roma koji se obraćaju Praxisu za pomoć, kupaca magazina Liceulice, i drugih, koje su se potom slale odgovornim institucijama a prikupljene poruke distribuirale putem društvenih mreža. Zajedno sa IPAK.Centrom, organizovana je ponoćna graffiti akcija obeležavanja sigurnog mesta.

Dana 23. maja 2014. godine, Narodna skupština je usvojila set pravosudnih zakona, koji su u skupštinsku proceduru ušli po hitnom postupku, bez javne rasprave i bez konsultacija stručne javnosti. Brojne nevladine organizacije su izrazile zabrinutost upućujući otvoreno pismo povodom izmena i dopuna niza pravosudnih zakona, zahtevajući da se povuku iz skupštinske procedure, ukazujući na to da neke od predloženih mera mogu dovesti do pravne nesigurnosti i nejednakosti građana pred zakonom, čime će se ugroziti osnovno pravo građana na dostupnost pravne zaštite i produbiti ionako veliko nepoverenje u pravni sistem, pravnu državu i vladavinu prava u Srbiji. Međutim, reakcija civilnog sektora nije uticala na proces usvajanja zakona.

Ubrzo potom, usledila je i prva inicijativa za ocenu ustavnosti člana 85, stava 2 Zakona o parničnom postupku, koju je Praxis uputio Ustavnom sudu, zbog uskraćivanja prava na pravično suđenje određenim grupama lica, propisivanjem nelegitimnih i nesrazmernih ograničenja i ugrožavanja ustavnog principa o jednakosti pravne zaštite pred sudovima i drugim državnim organima.

Naime, članom 4 Zakona o izmenama i dopunama Zakona o parničnom postupku, koji je stupio na snagu 31. maja 2014. godine, dopunjen je član 85 tako što je dodat novi stav 2 na osnovu koga „punomoćnik fizičkog lica može biti advokat, krvni srodnik u pravoj liniji, brat, sestra ili bračni drug, kao i predstavnik službe pravne pomoći jedinice lokalne samouprave koji je diplomirani pravnik sa položenim pravosudnim ispitom“.

Time se nameću ograničenja za čitave grupe lica, kao što su pravno nevidljiva lica, koja pripadaju najčešće ranjivim društvenim grupama, koja nemaju pravno obrazovanje u meri koja je neophodna da bi mogli da zastupaju svoje interese pred sudom, a ne mogu da angažuju ni punomoćnika po članu 85, stav 2 ZPP, koji se primenjuje i u vanparničnom postupku. Samim tim što nemaju dovolјno novčanih sredstava za angažovanje advokata, ne postoji mogućnost ni da angažuju predstavnika službe pravne pomoći jedinice lokalne samouprave, jer delotvoran sistem besplatne pravne pomoći još uvek ne postoji. Pored njih, lica koja nemaju živih krvnih srodnika iz člana 85, stav 2 ZPP-a, a nisu u braku i slabijeg su imovnog stanja takođe ostaju uskraćena u pravu na pristup sudu. To se odnosi i na lica koja žive u vanbračnoj zajednici, a nemaju živih krvnih srodnika iz člana 85, stav 2 ZPP-a i slabijeg su imovnog stanja. Po članu 62, stav 5 Ustava vanbračna zajednica se izjednačava sa brakom u skladu sa zakonom. Ne vidi se razlog zbog kojeg bi bračni partneri mogli jedan drugog da zastupaju u parničnom postupku, a vanbračnim partnerima je to pravo uskraćeno.

Podsećanja radi, član 85 ZPP-a je već bio predmet ocene ustavnosti kada je utvrđena neustavnost njegovih odredbi u stavu 1 u delu koji glasi „koji mora da bude advokat“ i u stavu 2 na osnovu koga “stranku mora da zastupa advokat u postupku po vanrednim pravnim lekovima, izuzev ako je sama advokat”. Odlukom od 23. maja 2013. godine, Ustavni sud je utvrdio da zastupanje od strane advokata, dakle lica kome je pružanje pravne pomoći profesija, a ne nekog drugog, po prirodi stvari, predstavlja finansijski teret za zastupanog, a državu stavlja u aktivnu ulogu da obezbedi pristupačan pravni postupak za utvrđivanje prava i obaveza koja su regulisana propisima. Konkretno, ostvarenje prava na besplatnu pravnu pomoć dovedeno je u pitanje za širok krug ugroženih lica, među kojima su pravno nevidljivi, stari, nepokretna i nemoćna lica, koja su do sada bila zastupana od strane prijatelja, a koja ne mogu da preduzimaju parnične radnje lično niti mogu da plate advokatske usluge, a Srbija i dalje nema Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći.

Stav Ustavnog suda bio je da „ne postoji ustavnopravni osnov za propisivanje ograničenja u pogledu toga ko može biti punomoćnik strane u parničnom postupku“. Shodno tome, jedino bi odredba Zakona o parničnom postupku koja bi glasila: „Punomoćnik u parničnom postupku može biti svako potpuno sposobno fizičko lice.“ bila u skladu sa Ustavom. Međutim, zakonodavac nije uvažio obrazloženje odluke Ustavnog suda, već je u članu 85, stav 2 ZPP-a, suprotno stavu Ustavnog suda, ponovo propisao ograničenja u pogledu toga ko može biti punomoćnik fizičkog lica u parničnom postupku.

Postavlja se pitanje zašto zakonodavac nije dosledno sproveo stav Ustavnog suda već samo delimično, tako što je propisao da punomoćnik fizičkog lica može biti i potpuno poslovno sposobno lice pod uslovom da je u bračnoj vezi ili krvnom srodstvu sa zastupanim licem i tako izigrao smisao odluke Ustavnog suda i određenim grupama lica uskratio pravo na pristup sudu, namećući nesrazmerna i nelegitimna ograničenja i ugrožavajući ustavni princip o jednakosti pravne zaštite pred sudovima i drugim državnim organima.

Preuzmite: Inicijativa za ocenu ustavnosti člana 85, stava 2 Zakona o parničnom postupku
Videti saopštenje: Ustavni sud utvrdio da odredbe čl. 85 stav 1 u delu koji glasi „koji mora da bude advokat“, čl. 85. stav 2 i čl. 494 – 505. Zakona o parničnom postupku nisu u saglasnosti sa Ustavom i potvrđenim međunarodnim ugovorima

Evropska mreža za pitanja apatridije poziva sve evropske lidere i liderke da potpišu peticiju za zaštitu lica bez državljanstva.

Činjenica da u Evropi danas još uvek živi oko 600,000 lica bez državljanstva pokazuje da se na akciju odavno čeka. Sada je vreme za akciju.

Nedavno istraživanje pokazalo je da nedostatak načina na koji lica bez državljanstva mogu da regulišu svoj status ta lica dovodi u rizik od kršenja niza ljudskih prava. Mnoga lica bez državljanstva su siromašna ili primorana da spavaju na ulici. Drugi se nalaze u dugotrajnom imigracionom pritvoru uprkos tome što nemaju izgleda za povratak u zemlju porekla. Samo mali broj je u mogućnosti da prekine ovaj krug dok većina ostaje u pravnom vakumu.

Planirano je da se kampanja sprovede istovremeno sa obeležavanjem šezdesetogodišnjice Konvencije o statusu lica bez državljanstva iz 1954. godine i da se problem apatridije približi velikom broju ljudi. Kampanja će dostići vrhunac 14. oktobra 2014. godine kada će se širom Evrope organizovati akcije za borbu protiv apatridije i kada će se ova peticija predati evropskim liderima i liderkama.

Isa je rođen na Kosovu. Tokom sukoba 1999. godine, Isa beži u Srbiju. S obzirom da nije imao nijedan dokument kojim bi dokazao svoj identitet, Isa nije evidentiran kao interno raseljeno lice.

Svoj prvi dokument – izvod iz matične knjige rođenih – Isa je dobio 2013. godine kada je imao 29 godina, i to samo zahvaljujući novoj proceduri koja je uvedena 2012. godine. Do tog trenutka, Isa je bio pravno nevidljivo lice. Nije išao u školu niti je imao zdravstveno osiguranje. Izjave njegove vanbračne supruge i komšija su jedini dokaz o boravku koji poseduje.

Međutim, uprkos tome što je uspeo da registruje činjenicu svog rođenja, Isa je i dalje bez državljanstva. On ne može da stekne državljanstvo po ocu jer ni on nema državljanstvo (njegov otac rođen je u Makedoniji a od 1980. godine živi na Kosovu ali njegovo državljanstvo nikada nije zvanično registrovano) niti po majci (napustila ga je kada je imao samo dve nedelje a Isa ne zna da li je ona posedovala državljanstvo u trenutku njegovog rođenja). Bez državljanstva, Isa je lišen pristupa mnogim pravima.

Srbija trenutno nema postupak za utvrđivanje statusa lica bez državljanstva kojim bi se regulisao Isin status. Jedina opcija koju Isa trenutno ima je da pokuša da dobije državljanstvo Srbije naturalizacijom. Nažalost on ne može da obezbedi pismeni dokaz o boravku, što je jedan od zahteva. Tako Isa ostaje u začaranom krugu suočen sa bezizlaznom situacijom.