Praxis je, uz podršku ODIHR projekta „Dobre prakse za integraciju Roma na Zapadnom Balkanu“ i kancelarije Visokog komesarijata Ujedinjenih nacija za izbeglice, 23. aprila 2013. godine u Beogradu organizovao Zajedničku radionicu Evropske mreže za pitanja apatridije (ENS) i Mreže pružalaca pravne pomoći na Zapadnom Balkanu (WeBLAN) sa ciljem da se kroz analizu problema apatridije u zemljama regiona, promovisanjem međunarodnih standarda, kao i razmenom iskustava i primera dobrih praksi doprinese rešavanju problema lica bez državljanstva na teritoriji Zapadnog Balkana.

Pripremajući se za radionicu organizacije članice WeBLAN-a popunile su Obrazac istraživanja apatridije na Zapadnom Balkanu prethodno izrađen i definisan u saradnji sa predstavnicima ENS-e. Za svaku od zemalja regiona urađena je analiza nacionalnog zakonodavstva i stanja u praksi kako bi se sagledale razmere problema u vezi sa ostvarivanjem prava na državljanstvo i kako bi se utvrdilo koje su to osobe, odnosno grupe koje se nalazi u riziku od apatridije. Dodatno, cilj je bio da se utvrdi da li nacionalna zakonodavstva sadrže zaštitne mehanizme podobne da spreče nastanak apatridije, kao i da se utvrdi da li domaće pravo sadrži odgovarajuće propise ili odredbe koje bi bile podobne da licima bez državljanstva pruže adekvatan tretman i pristup osnovnim pravima. Na kraju, istraživanjem su ispitane aktivnosti, inicijative ili nove tendencije koje su od značaja za ostvarivanje prava na državljanstvo, kao i angažovanje državnih organa u cilju rešavanja postojećih problema.

Nakon uvodnog dela radionice koji je bio posvećen predstavljanju obe mreže, njihovih ciljeva i aktivnosti, organizacije članice WeBLAN-a predstavile su i najznačajnije aspekte navedenih istraživanja tokom sesije posvećene diskriminaciji i apatridiji. Istraživanje je pokazalo da su uzroci rizika od apatridije slični u svim zemljama, da se u najvećoj meri odnose na neupisivanje činjenice rođenja ili se javljaju kao posledica raspada SFRJ i migracija. Većina lica koja nisu upisana u matične knjige rođenih ili su neutvrđenog državljanstva su pripadnici romske populacije, dok su statistički podaci o njihovom broju nedostupni ili neprecizni i u najvećoj meri se oslanjanju na procene UNHCR-a ili istraživanja nevladinih organizacija. U pogledu usklađenosti sa najvažnijim međunarodnim i regionalnom instrumentima, utvrđeno je da su sve zemlje potpisnice Konvencije o pravnom položaju lica bez državljanstva ili u nacionalnom zakonodavstvu sadrže odredbe koje su u skladu sa Konvencijom. S druge strane, Konvenciju o smanjenju broja lica bez državljanstva ratifikovale su samo Hrvatska i Srbija, dok su Evropsku konvenciju o državljanstvu ratifikovale Bosna i Hercegovina, Makedonija i Crna Gora. Takođe, zajednička karakteristika svih zemalja je nepostojanje procedure za utvrđivanje statusa lica bez državljanstva što predstavlja i prepreku za pribavljanje identifikacionih dokumenata i pristup pravima koja su garantovana ovoj kategoriji lica. Na kraju, stepen angažovanja relevantnih državnih organa i inicijativa usmerenih na rešavanje problema lica u riziku od apatridije razlikuje se od zemlje do zemlje, a kao primer dobre prakse istaknuto je normiranje sudskog postupka utvrđivanja vremena i mesta rođenja u Srbiji, kao i potpisivanje Sporazuma o razumevanju između Ministarstva pravde i državne uprave, Zaštitnika građana i UNHCR-a sa ciljem sprovođenja konkretnih aktivnosti usmerenih na rešavanje problema lica u riziku od apatridije.

Tokom drugog dela radionice, predstavnici ENS-e su izlagali na teme državljanstva, prevencije apatridije i smanjenja broja lica bez državljanstva, utvrđivanja statusa lica bez državljanstva i njihove zaštite, strateškom parničenju i međunarodnom zagovaranju za rešavanje problema apatridije. Razmatrajući pojam apatridije, definiciju i koncepte zaštite apatrida ukazano je na važnost pravilnog razumevanja i definisanja pojma lica bez državljanstva. Kroz kratke studije slučajeva analizirani su najznačajniji aspekti definicije lica bez državljanstva i date smernice u pogledu njihovog tumačenja posebno u kontekstu toga kada se neko lice ne smatra državljaninom u skladu sa zakonom i praksom neke države. Posebno je razmatran pojam lica u riziku od apatridije, a na osnovu iznetih podataka obavljenog istraživanja uporedno su razmatrani postojeći zaštitni mehanizmi i njihova delotvornost u smislu prevencije pojave lica bez državljanstva. Imajući u vidu da nijedna od zemalja regiona nema propisanu proceduru utvrđivanja statusa lica bez državljanstva, predstavnici ENS-a su predstavili i postojeće procedure za utvrđivanje statusa na evropskom nivou, prednosti i mane važećih rešenja, dajući istovremeno argumente kojima bi se organizacije iz regiona mogle služiti prilikom zagovaranja za propisivanje procedure u svojim zemljama. Takođe, u kontekstu zaštite lica bez državljanstva razmatran je značaj strateškog parničenja u ovoj oblasti i prikazani su najznačajniji slučajevi iz prakse Evropskog suda za ljudska prava. Na kraju, razgovarano je o značaju javnog zagovaranja za rešavanje problema lica bez državljanstva na međunarodnom i regionalnom nivou.

Radionici je prisustvovalo ukupno 44 učesnika, a pored predstavnika organizacija članica WeBLAN-a i ENS-e, učešće u radu uzeli su i predstavnici kancelarija UNHCR-a iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Makedonije, Hrvatske, Srbije, Kosova i Italije, projekta „Dobre prakse za integraciju Roma na Zapadnom Balkanu“ i misije OEBS-a u Srbiji, kao i predstavnici Italijanskog saveta za izbeglice i organizacije Pravna pomoć Tirana.

Prezentacije:
Evropska mreža za pitanja apatridijie, prezentacija Krisa Neša
Evropska mreža za pitanja apatridije, prezentacija Lore van Vas
Evropska mreža za pitanja apatridije, prezentacija Amala de Čikere
Evropska mreža za pitanja apatridije, prezentacija Gabora Djulaja
Evropska mreža za pitanja apatridije, prezentacija Maksima Ferštmana
WeBLAN, prezentacija Naima Osmanija, CRP Kosovo

Videti:
Blog Ivanke Kostic
Blog Laure van Vas
Vest na BPRI sajtu